15.06.2006

Ամերիկա-իրանական պայմանավորվածության նշանները

Սարգիս Հարությունյան

Ինչպես հայտնի է, հունիսի 7-ի երեկոյան, Երևանի ժամանակով ժ.19:00-ի սահմաններում, ամերիկյան «F-16» ինքնաթիռը մոտ 225 կգ-ոց երկու հրթիռ արձակեց ալ-Զարքավիի՝ Բաղդադից հյուսիս-արևելք ընկած Բաաքուբա քաղաքի մոտ գտնվող թաքստոցի ուղղությամբ: Թեև կարճ ժամանակ անց ամերիկյան և իրաքյան հատուկ նշանակության ուժերը դեպքի վայրում էին և վերջին տեղեկությունների համաձայն, անգամ հաջողացրել են կենդանի տեսնել Աբու Մուսաբ ալ-Զարքավիին, սակայն Իրաքում «Ալ-Կաիդայի» առաջնորդը կնքեց մահկանացուն:

Չանցած 18 ժամ՝ Իրաքի խորհրդարանն ի վերջո հաստատեց բավական երկար ժամանակ անպտուղ քննարկումների առարկա հանդիսացող՝ այդ երկրի ներքին գործերի, ազգային անվտանգության և պաշտպանության նախարարների թեկնածությունները:

Եվս մի քանի ժամ անց Գազայի շրջանի հարավային մասում գտնվող նախկին հրեական բնակավայր Ռաֆիահ Յամին կից տեղակայված ուսումնավարժական ճամբարում արդեն իսրայելական «‎F-16»-ի արձակած հրթիռից զոհվեց պաղեստինյան իշխող «Համաս» խմբավորման հատուկ նշանակության ուժերի հրամանատար Ջամալ Աբու Սամհադանան, որը վերջերս էր նշանակվել այդ պաշտոնին:

Երկու սպանություններին էլ նախորդել էր ամերիկյան ու իսրայելական հատուկ ծառայությունների բավական քրտնաջան աշխատանքը: Այս ամենի մեջ առանձնանում է այն տեղեկությունը, որ երկու դեպքում էլ գործ ունենք դավաճանության հետ: Օրինակ, ալ-Զարքավիի թաքստոց ամերիկացիներին «ուղեկցել» էր Իրաքում «Ալ-Կաիդայի» այլևս նախկին առաջնորդի հոգևոր հայրը համարվող շեյխ Աբդ ալ-Ռահմանը: Ամերիկյան հատուկ նշանակության ուժերի ձեռքն ընկած ալ-Զարքավիի ցանցի անդամի մատուցած տեղեկության հիման վրա Պենտագոնի հետախուզությունը մի քանի շաբաթ է, ինչ հետևում էր Աբդ ալ-Ռահմանին, որն էլ ի վերջո նրանց «տարել» է ալ-Զարքավիի թաքստոց:

Մինչ այդ, սակայն, տեղի էին ունեցել մի շարք ուշագրավ իրադարձություններ, որոնք, առաջին հայացքից մարտավարական թվացող նշանակությամբ հանդերձ, իրականում կրում էին ավելի լայն` տարածաշրջանային ռազմավարության տարրեր:

Դեռևս մայիսի 14-ին Իրաքի արտգործնախարարությունը հայտարարել էր, թե հետաձգվում է հաջորդ օրը` մայիսի 15-ին նախատեսված Իրանի արտգործնախարար Մանուչեհր Մոթաքիի այցը Բաղդադ: Պաշտոնական բացատրությունն այն էր, որ այցելությունը կկայանա միայն Իրաքի կառավարության ձևավորումից հետո: Եվ ահա, արդեն մայիսի 26-ին Մոթաքին Իրաքում էր, ուր հանդիպումներ ունեցավ ոչ միայն այդ երկրի նախագահ ու վարչապետ Ջալալ Թալաբանիի և Նուրի ալ-Մալյաքիի, այլև Իրաքի շիաների հոգևոր առաջնորդ այաթոլա Ալի Սիստանիի հետ:

Գաղտնիք չէ, որ իրավիճակն Իրաքում Թեհրանի այն ճնշամիջոցն է, որը վերջինս շատ հաճախ և բավական արդյունավետորեն օգտագործում է Միացյալ Նահանգների դեմ: Անցած տարվա դեկտեմբերի 15-ին Իրաքում կայացած ընտրությունների արդյունքում ձևավորված խորհրդարանը կարողացավ իր առաջին նիստը գումարել միայն 2006թ. մարտի 16-ին, երկրորդը` ապրիլի 20-ին: Պետք է խոստովանել, որ նման իրավիճակը բավարար հիմք էր Վաշինգտոն-Թեհրան բանակցությունների համար, և մայիսի վերջին Մոթաքիի այցը Բաղդադ կարող էր վկայել միայն նախնական փոխհամաձայնության ձեռքբերման մասին:

Մոթաքիի այցից երկու շաբաթ անց` հունիսի 6-ին, Խավիեր Սոլանան Թեհրան բերեց ավելի վաղ` հունիսի 1-ին Վիեննայում «վեցնյակի» կողմից մշակված պայմանների հանրահայտ փաթեթը, որը պետք է օգնի հաղթահարել Իրանի միջուկային ծրագրի շուրջ ստեղծված լարված իրավիճակը և որի (ինչպես պարզվեց հետագայում) հիմնական տարրը Վաշինգտոնի առաջարկությունն է Թեհրանին` շարունակել ուրանի հարստացման աշխատանքներն Իրանում:

Հատկանշական է, որ Սոլանայի Թեհրան ժամանման օրը` հունիսի 6-ին, Իրանը վերսկսեց ուրանի հարստացման աշխատանքները, որոնք դադարեցվել էին ս.թ. ապրիլի վերջերին։

Եվս մեկ ուշագրավ հանգամանք. ալ-Զարքավիի սպանության մասին տեղեկության ի հայտ գալուց անմիջապես հետո նավթի միջազգային գները Նյու Յորքի և Լոնդոնի բորսաներում սկսեցին իջնել` հատելով մեկ բարելի դիմաց $70 սահմանագիծը: Պետք է ենթադրել, որ բորսաներում իշխող հիմնական հետևությունը ոչ թե այն էր, որ ալ-Զարքավիի սպանությամբ Իրաքը կհանդարտվի, այլ որ նրա սպանությունն իրականում կարող է նշանակել ամերիկա-իրանական հավանական պայմանավորվածության լուրջ ցուցիչ: Ուշագրավ է, որ մինչ այդ նավթի միջազգային գներն արդեն իսկ սկսել էին իջնել, երբ երևան էին եկել Սոլանայի բերած փաթեթին պաշտոնական Թեհրանի առաջին դրական պատասխանները։

Հունիսի 12, 2006թ.