ԱՐԺԵՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ ՈՐՊԵՍ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԿԱՆ ԱՃԸ ԽԹԱՆՈՂ ԳՈՐԾՈՆ

29.05.2017

ԱՐԺԵՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ ՈՐՊԵՍ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԿԱՆ ԱՃԸ ԽԹԱՆՈՂ ԳՈՐԾՈՆ

Սամվել Մանուկյան
Սոց. գ. թ., «Նորավանք» գիտակրթական հիմնադրամի խորհրդատու

Հայաստանում ժողովրդագրական վիճակն արդեն ավելի քան 20 տարի վատթարանում է, ներկայում խիստ անբարենպաստ է և, հիմքեր կան ենթադրելու, որ այն շարունակելու է վատթարանալ: Դրա մասին են վկայում ինչպես ՀՀ Ազգային վիճակագրական վարչության տվյալները, այնպես էլ սոցիոլոգիական հետազոտությունները:

Ըստ ՀՀ ԱՎԾ տվյալների, 1992թ. Հայաստանի մշտական բնակչությունը հասել է իր առավելագույնին՝ 3.633 միլիոն մարդ, իսկ 2016թ. այն դարձել էր 2.998 միլիոն։

1990թ. Հայաստանում կանանց պտղաբերության գործակիցը հավասար էր 2.62-ի, իսկ սկսած 1993-ից՝ արդեն 22 տարի, այն ավելի ցածր է, քան 2.15-ը՝ այն շեմային արժեքը, որը երկարատև ժամանակահատվածում ապահովում է բնակչության պարզ վերարտադրությունը։ 2015թ. այն դարձել է 1.64 [1]:

Սկսած 2010 թվականից՝ Հայաստանից մեկնածների թվաքանակը գերազանցում է մուտք գործողների թվաքանակը միջին հաշվով 42,000 մարդով, իսկ 2016թ. կազմել է 48,170 մարդ [1]։ Ներկայում դեռևս հիմքեր չկան ենթադրելու, որ տեսանելի ապագայում այդ միտումները կդառնան բարենպաստ։

«21-րդ ԴԱՐ» ամսագիրը պարբերաբար անդրադարձ է կատարել Հայաստանում ժողովրդագրական վիճակը պայմանավորող կարևորագույն բաղադրիչներից՝ արտագաղթի վիճակի միտումների և դրանք պայմանավորող գործոնների մաթեմատիկական գնահատմանը և սոցիոլոգիական մեկնաբանությանը [2, 3]:

Ներկայացվող հոդվածում դիտարկված է Հայաստանում ժողովրդագրական վիճակը պայմանավորող երկրորդ կարևորագույն բաղադրիչի՝ բնակչության բնական աճի խնդիրը:

Փորձ է կատարվել հիմնավորելու, որ արդի Հայաստանում այն պայմանավորող հիմնարար գործոններն արժեքա-մշակութային են: Առանց զարգացնելու ավանդական արժեքային համակարգի գերակայությունն ազատական արժեքային համակարգի նկատմամբ՝ բնակչության սոցիալ-տնտեսական վիճակի բարելավումն անբավարար կլինի ապահովելու Հայաստանում բնական աճի նույնիսկ պարզ վերարտադրությունը։

Հայաստանում բնական աճի խթանման պետական մոտեցումը. Հայաստանի ազգային անվտանգության ռազմավարությունը [4] և Հայաստանի ռազմական դոկտրինը ծնելիության ցածր մակարդակը սահմանել են որպես Հայաստանի ազգային անվտան-գության ներքին սպառնալիք [5]։ Այդ դրույթին համապատասխան, սկսած 2009-ից, Հայաստանում մշակվել և իրականացվել են ժողովրդագրական վիճակի բարելավման ռազմավարություններ։ Ներկայում իրականացվում է դրա հերթական տարբերակը՝ «Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավման 2016-2018թթ. ազգային ծրագիրը» [6]:

Այդ ծրագրում Հայաստանում բնակչության բնական աճի խթանման մոտեցումը հիմնված է այն հիմնադրույթին, որ ծնելիության անկման պատճառները հիմնականում սոցիալ-տնտեսական են։ Ծրագրում, մասնավորապես, գրված է. «10. Բնակչության աճի հիմնական ցուցանիշների փոփոխությունները պայմանավորված են ժողովրդագրական գործընթացների վրա ազդող գործոններով, որոնց շարքում հիմնական դերակատարում ունեն` 1) ընտանիքի կայուն եկամուտը, կենսապայմանները և բարեկեցությունը, 2) ընտանիքի բնակարանային պայմանները, 3) ընտանիքի սոցիալական պաշտպանվածության աստիճանը, 4) միգրացիայի մակարդակը, 5) մայրության և երեխայի իրավունքների պաշտպանվածության մակարդակը, 6) բնակչության առողջության, մասնավորապես վերարտադրողական առողջության մակարդակը, 7) կրթական ծառայությունների մատչելիությունը, 8) չկառա-վարվող ներքին միգրացիան, ուրբանիզացման մակարդակը և այլն» [6]։

Իրոք, երբ մարդկանց հարցնում են, թե ինչու նրանք չեն ունենում այնքան երեխա, որքան ցանկանում են, ապա, որպես կանոն նրանք նշում են այն պատճառները, որոնք թվարկված են Ազգային ծրագրում: Օրինակ, 2014թ. իրականացված «Կյանքի որակը Հայաստանում» հետազոտության արդյունքներով, 18-45 տարեկան ամուսնացած անձինք այդ հարցին պատասխանել են՝ անբավարար է ֆինանսական վիճակը (56.5%), անբավարար են բնակարանային պայմանները (25.3%), առողջական վիճակը (13.3%), անորոշությունը ապագայի նկատմամբ (10.3%): Ընդ որում, 18-29 տարեկան ամուսնացածների մոտ կեսը՝ 48.1%-ը, պատասխանել է. «Ոչինչ չի խանգարում՝ դեռ կունենամ»: 30-45 տարեկան ամուսնացածների շրջանում այդ պատասխանը նշել է հարցվածների 16.8%-ը (Աղյուսակ 1).

ԱՐԺԵՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ ՈՐՊԵՍ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԿԱՆ ԱՃԸ ԽԹԱՆՈՂ ԳՈՐԾՈՆ (557 KB)

դեպի ետ

Հեղինակի այլ նյութեր