ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՌԱԶՄԱԿԱՆ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐԻ ՇՈՒՐՋ

12.06.2014

ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՌԱԶՄԱԿԱՆ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐԻ ՇՈՒՐՋ

Հայկ Գաբրիելյան
Թուրքագետ

2011թ. աշնանն իշխող Արդարություն և զարգացում կուսակցության (ԱԶԿ) փոխնախագահ Հուսեին Չելիքը ներկայացրեց մինչև 2023թ. ռազմական բարեփոխումների վերաբերյալ 15 կետանոց գործողությունների պլանը, ինչը որակվեց որպես զինվորական-քաղաքացիական հարաբերությունների «ճանապարհային քարտեզ»: Այն առնչվում էր Գլխավոր շտաբը (ԳՇ) Պաշտպանության նախարարությանը (ՊՆ) կցելուն, Թուրքիայի զինված ուժերի (ԹԶՈւ) Ներքին ծառայության օրենքի 35-րդ հոդվածը վերացնելուն, ժանդարմերիայի կառուցվածքը վերափոխելուն, պրոֆեսիոնալ բանակին անցում կատարելուն, պարտադիր զինծառայության ժամկետը կրճատելուն, դպրոցներում ազգային անվտանգության դասընթացներ անցկացնելուն, ռազմական կրթությանը, բանակային հրամանատարությունների քանակին և տեղակայման վայրերին, ռազմական ծախսերի թափանցիկությանը, ԹԶՈւ արդյունավետության մեծացմանը և այլն:

Կետերից մեկն առնչվում էր Էգեյան կամ 4-րդ բանակի վերացմանը, որը Թուրքիայի 4 բանակներից մեկն է: Այն ստեղծվել է 1975թ. հուլիսի 20-ին` 1974թ. ԹԶՈւ-ի կողմից Հյուսիսային Կիպրոսը գրավելուց հետո: Այժմ, սակայն, նվազել է Հունաստանից և ընդհանրապես Բալկաններից եկող սպառնալիքը, ինչն էլ առաջացրել է Էգեյան բանակը (կենտրոնակայանը` Իզմիր) վերացնելու անհրաժեշտություն¹:

2014թ. մայիսի սկզբին Թուրքիայի նախագահ Աբդուլա Գյուլը հայտարարեց, որ Թուրքիան հպարտանում է իր բանակով, սակայն այն արդիականացման կարիք ունի: Գյուլի խոսքերով՝ աշխարհի բոլոր երկրներն արդիականացնում են իրենց բանակները, և Թուրքիան չպետք է դառնա բացառություն: Գյուլը կարևորել է պաշտպանական ոլորտի բարեփոխումների անցկացումը, որոնք կնպաստեն ԹԶՈւ պրոֆեսիոնալացման աճին²:

Գլխավոր շտաբ, Ազգային անվտանգության խորհուրդ (ԱԱԽ) - Դեռևս 2010թ. աշնանը Taraf թերթը գրել էր, որ ԳՇ-ին փոխարինելու է ՊՆ շտաբը, որն ամբողջովին ենթարկվելու է պաշտպանության նախարարին, միևնույն ժամանակ՝ ՊՆ-ն ու ՊՆ շտաբը կտեղակայվեն մի շենքում, ինչպես Պենտագոնը: Դրանով իսկ Թուրքիայի ցամաքային զորքերի (ՑԶ), ռազմաօդային ուժերի (ՌՕՈւ) և ռազմածովային ուժերի (ՌԾՈւ) հրամանատարությունները նույնպես անմիջականորեն կենթարկվեն նախարարությանը, սակայն առավելագույնս բաժանված և հեռացված կլինեն միմյանցից: ԱԶԿ-ն այդպիսով կբաժանի բանակի գեներալիտետին, ինչը միտված է երկրի ներսում ռազմական հեղաշրջումները բացառելուն³:

2013թ. փետրվարին Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի (ԹԱՄԺ) Սահմանադրության հաշտեցման հանձնաժողովը հայտարարեց, որ ԹԱՄԺ-ում ներկայացված քաղաքական հիմնական ուժերը պայմանավորվածության են եկել ԳՇ-ը ՊՆ-ին կցելու մասին: Քաղաքական ուժերը որոշել են, որ ԹԶՈւ գործունեությունը լինելու է ոչ թե «ազգային անվտանգության ապահովումը», այլ «ազգային պաշտպանությունը», որով և զինվորականների գործունեությունից դուրս է մնում ներքին անվտանգությունը: Բացի այդ, նրանք պայմանավորվել են, որ ԱԱԽ-ը կդադարի սահմանադրական ինստիտուտ լինելուց, ինչը նշանակում է, որ այն կարող է ամբողջովին վերացվել կամ էլ ենթարկվել կառուցվածքային և գործունեության ոլորտի փոփոխությունների⁴:

Պարտադիր զինծառայություն - 2013թ. հոկտեմբերի 25-ին հրապարակվեց պարտադիր զինծառայության ժամկետը երեք ամսով կրճատելու մասին որոշումը: Այն պարտադիր զինծառայության ժամկետը 15 ամսից նվազեցնում է մինչև 12 ամսվա (երկարաժամկետ զինծառայություն), իսկ բուհերի շրջանավարտների համար պահպանում է 6 ամիս ժամկետը (կարճաժամկետ զինծառայություն): Փոփոխությունը կառավարութան առաջարկով ուժի մեջ մտավ 2014թ. հունվարի 1-ին, թեև զինվորականները նախընտրում էին 2014թ. մարտի 1-ը: Պարտադիր զինծառայության ժամկետի կրճատման արդյունքում Թուրքիայում պետք է վաղաժամ զորացրվի մոտ 280.000 զինծառայող, որից 70.000-ը՝ առաջին փուլում⁵: ԹԶՈւ ԳՇ պետ, բանակի գեներալ Նեջդեթ Օզելը շտապեց հայտարարել, որ չեն ծրագրում վերացնել պարտադիր զինծառայությունը⁶: Ի դեպ, 2003թ. ԱԶԿ-ական կառավարությունը նախաձեռնեց երկարաժամկետ զինծառայությունը 18 ամսից հասցնել 15 ամսվա, ինչը պահպանվեց շուրջ 10 տարի:

Պարտադիր զինծառայության ժամկետի և, հետևաբար, ԹԶՈւ թվակազմի (տվյալ ժամանակ՝ մոտ 650.000 մարդ) կրճատումն ունի մի քանի պատճառ: Նախ՝ անցել են այն ժամանակները (1990-ականներ), երբ, ինչպես կարծում էին Թուրքիայում, ԹԶՈւ-ն պետք է ի վիճակի լիներ միաժամանակ մղել 2.5 պատերազմ (հյուսիս-արևմուտքում՝ Հունաստանի, հարավ-արևելքում՝ Սիրիայի, իսկ երկրի ներսում՝ Քրդստանի աշխատավորական կուսակցության (PKK) դեմ): Ավելին, 2013թ. մայիսին մեկնարկեց Թուրքիայից PKK-ականների հեռանալու գործընթացը, որը թեև չստացավ ավարտուն տեսք, սակայն հիմնականում անդորր ապահովեց երկրի հարավարևելյան նահանգներում, ուր ակտիվորեն գործում էր PKK-ն:

Բացի այդ, խոշոր բանակ պահելը նշանակում է ֆինանսական խոշոր ծախսեր (2013թ. Թուրքիայի ռազմական ծախսերը կազմել են $19.1 մլրդ, որով նա աշխարհում զբաղեցրել է 14-րդ տեղը), և ԹԶՈւ անձնակազմի կրճատումը կհանգեցնի ֆինանսական զգալի միջոցների տնտեսման (ԱՄՆ 40-րդ նախագահ (1981-1989թթ.) Ռոնալդ Ռեյգանի խոսքերով` Թուրքիայում մեկ զինծառայող պահելը տարեկան արժենում էր շուրջ $6000 (օրական` $16.5), մինչդեռ ԱՄՆ-ում այդ ցուցանիշը կազմում էր շուրջ 15 անգամ ավելի` $90.000 ($246):

Պարտադիր զինծառայության ժամկետի կրճատումը կնպաստի նաև զինծառայությունից խուսափողների քանակի կրճատմանը (Էրդողանի տվյալներով՝ նրանց թիվը կազմում է 600.000 մարդ): Վերջին շրջանում Թուրքիայում գործուն քայլեր են ձեռնարկվում ԹԶՈւ պրոֆեսիոնալացումը բարձրացնելու (քանակից որակի անցում կատարելու) ուղղությամբ, և պարտադիր զինծառայության ժամկետի կրճատումը տեղավորվում է այս համատեքստում: Եվ վերջապես, չպետք է մոռանալ, որ պարտադիր զինծառայության ժամկետի կրճատմանը պետք է հաջորդեր 1.5-ամյա ընտրական մարաթոնը՝ բաղկացած ՏԻՄ, նախագահական (2014թ.) և խորհրդարանական (2015թ.) ընտրություններից, ինչը հավելյալ քվեներ կապահովեր ԱԶԿ-ի համար:

Ինչ վերաբերում է նրան, որ կառավարությունը պնդում էր, որ փոփոխությունն ուժի մեջ մտնի հենց 2014թ. հունվարի 1-ից, ապա դա կապված է Թուրքիայում զորակոչ/զորացրման ժամկետների հետ: Թուրքիայում զորակոչն անցկացվում է տարեկան 4 անգամ` փետրվար, մայիս, օգոստոս և նոյեմբեր ամիսներին (ամեն անգամ զինծառայության է անցնում 70.000-80.000 մարդ): Սա նշանակում է, որ եթե փոփոխությունն ուժի մեջ մտներ մարտի 1-ին, ապա այն իր արդյունքները սկսելու էր տալ միայն մայիսից (մարտի 30-ի ՏԻՄ ընտրություններից հետո), մինչդեռ հունվարի 1-ին ուժի մեջ մտնելու դեպքում` փետրվարից (ՏԻՄ ընտրություններից առաջ): Երկրորդ դեպքում վաղաժամ զորացրվելու հնարավորություն ստացան 2012թ. նոյեմբերին ԹԶՈւ զորակոչվածները (ծնված 1992թ., 4-րդ զորակոչ):

2014թ. փետրվարին Աբդուլա Գյուլը հաստատեց «Զինծառայության մասին» օրենքում փոփոխությունները, ըստ որոնց` Թուրքիայում զինակոչիկների տարիքային ստորին ժամկետը 20-ից բարձրացվեց մինչև 21-ի: Թուրքիայի պաշտպանության նախարար Իսմեթ Յըլմազը դա պատճառաբանեց պարտադիր զինծառայության ժամկետի կրճատմամբ և տարեկան 2 անգամվա փոխարեն 4 անգամ զորակոչ/զորացրում անելու հանգամանքով` հավելելով, որ ըստ էության՝ տարիքային փոփոխություն չի գրանցվել (նկատի ունենալով, որ նորակոչիկները նախորդի համեմատ ավելի ուշ կզորակոչվեն ԹԶՈւ, սակայն ավելի շուտ կզորացրվեն):

Ուղղումների համաձայն, ԳՇ պետի և զորատեսակների հրամանատարների նկատմամբ հետաքննություն կարող է անցկացվել վարչապետի, իսկ ժանդարմերիայի հրամանատարի դեպքում` ներքին գործերի նախարարի թույլտվությամբ: Նրանց դատելու իրավունք կունենա Գերագույն դատարանը (Yüce Divan)⁷: Ի դեպ, 2012թ. հունվարին Թուրքիայի Հանրապետության (ԹՀ) պատմության մեջ գրանցվեց աննախադեպ իրադարձություն, երբ քաղաքացիական դատարանը կալանքի տակ առավ ԳՇ նախկին պետին` Իլքեր Բաշբուղին, որն այս տարվա մարտին հայտնվեց ազատության մեջ:

Ռազմական հեղաշրջումներ – 2013թ. հուլիսի 13-ին ԹԱՄԺ-ը հաստատեց ԹԶՈւ ներքին ծառայության օրենքի 35-րդ հոդվածում ուղղումներ մտցնելու մասին օրինագիծը: 35-րդ հոդվածում գրված էր, որ ԹԶՈւ պարտականությունն է ԹՀ տարածքները և Սահմանադրությունը պահպանելն ու պաշտպանելը: Սակայն կատարված ուղղումների համաձայն, ԹԶՈւ պարտականությունները դարձան արտերկրից եկող սպառնալիքներին դիմագրավելը, հայրենիքը պաշտպանելը, զսպման ապահովումը, ռազմական հզորության պահպանումն ու մեծացումը, խորհրդարանի որոշմամբ` արտերկրում առաքելություն կատարելը և միջազգային խաղաղության պահպանումը:

Քաղաքացիական կառավարման մեջ զինվորականների միջամտության համար իրավական հիմք ստեղծած այդ հոդվածում ուղղումներ անելը որակվեց որպես պատմական քայլ: Այդպիսով, ԹԶՈւ-ն զրկվեց Սահմանադրությունը պաշտպանելու պատրվակով ներքին քաղաքականությանը միջամտելու և զինվորական հեղաշրջումներն օրինականացնելու հնարավորությունից⁸։ Այստեղ աչքի է զարնում այն, որ Թուրքիայի կառավարությունը 35-րդ հոդվածի փոփոխությունը նախաձեռնեց «Գեզի» այգու համար բողոքի ակցիաների թեժ պահին:

35-րդ հոդվածը մտցվել է 1960թ. մայիսի 27-ի ռազմական հեղաշրջումից հետո: Ավելի ուշ այն օգտագործվել է որպես իրավական հիմք 1971թ. մարտի 12-ի և 1980թ. սեպտեմբերի 12-ի ռազմական հեղաշրջումների, ինչպես նաև 1997թ. փետրվարի 28-ին հետմոդեռնիստական (թավշյա) հեղաշրջման և 2007թ. ապրիլի 27-ին զինվորականների հուշագրի համար:

Հիշեցնենք, որ դեռևս 2010թ. փետրվարի սկզբին Թուրքիայում վերացվել էր EMASYA արձանագրությունը, որը ԳՇ-ի և Ներքին գործերի նախարարության միջև կնքվել է 1997թ. հուլիսի 7-ին, այսինքն` փետրվարի 28-ի հեղաշրջումից անմիջապես հետո: 27 հոդվածից բաղկացած այդ արձանագրության համաձայն` թուրքական բանակի հրամանատարությունն արտակարգ դրության (հասարակական անկարգությունների) ժամանակ իրավասու էր դիմելու վճռորոշ միջոցների (զորք ուղարկելու)` առանց քաղաքացիական կառույցների թույլտվության:

Բացի այդ, 2010թ. սեպտեմբերի 12-ին սահմանադրական բարեփոխումների շուրջ Թուրքիայում անցկացված հանրաքվեի արդյունքներով էլ վերացվել էր Սահմանադրության 15-րդ ժամանակավոր հոդվածը, որով 1980թ. ռազմական հեղաշրջման կազմակերպիչները զրկվեցին անձեռնմխելիությունից, ինչն էլ հանգեցրեց նրան, որ Թուրքիայի նախկին նախագահը (տվյալ հեղաշրջման կազմակերպիչ և ԳՇ պետ Քենան Էվրեն) երկրի պատմության մեջ առաջին անգամ կանգնեց դատարանի առջև:

Ազգային հետախուզական կազմակերպություն (MIT) - 2014թ. գարնանը Թուրքիայի կառավարությունն առաջարկեց MIT լիազորություններն աննախադեպ ընդլայնող օրինագիծ: 2014թ. ապրիլի 17-ին օրինագիծն ընդունվեց ԹԱՄԺ-ի կողմից, իսկ ապրիլի 26-ին այն հաստատեց Աբդուլա Գյուլը: Եթե մինչ այդ MIT գործունեության ոլորտներն էին արտաքին անվտանգությունը, ահաբեկչության դեմ պայքարն ու ազգային անվտանգությունը, ապա այժմ` արտաքին հետախուզությունը, ազգային պաշտպանությունը, ահաբեկչության և միջազգային հանցանքների դեմ պայքարը, կիբեռանվտանգությունը: Նախատեսվում է ԹԱՄԺ-ում ստեղծել Անվտանգության և հետախուզության հանձնաժողով (17 անդամ):

MIT աշխատակիցներին թույլատրել են ուղիղ շփումներ հաստատել տեղի և օտար ամեն տիպի կազմակերպության ու կառույցի, այդ թվում նաև ահաբեկիչների հետ (նկատի են առնվում Իմրալըի ու Ղանդիլի հետ շփումները, որոնք ավելի վաղ սկանդալների են հանգեցրել): MIT-ի համար մատչելի են դառնում ամեն տիպի փաստաթղթերը (արխիվներ, տվյալների բազա): MIT-ը կարող է, առանց դատարանի համապատասխան որոշման, իրականացնել հեռախոսազրույցների գաղտնալսումներ, եթե դա բխում է տրված առաջադրանքների կատարման շահերից (Թուրքիայի հեռահաղորդակցային վարչության (TIB) պատրաստած զեկույցի համաձայն, 2012-2013թթ. երկրում գաղտնալսվել է 1.190.000 հեռախոսազրույց, որոնք առնչվել են 509.516 մարդու (երկրի չափահաս բնակչության 1%), որից 257.454-ին` 2012թ., իսկ 252.062-ին՝ 2013թ.):

MIT աշխատակիցներն ազատվում են հատուկ գործողություններ անցկացնելու ժամանակ հնարավոր օրինախախտումների համար քրեական հետապնդումից: Օրինագիծը բարդացնում է MIT աշխատակիցներին քրեական պատասխանատվության ենթարկելը, անհնար է դառնում նրանց նույն գործով երկու անգամ դատելը` անգամ հավելյալ հանցանշանների կամ վկաների առկայության դեպքում, այսինքն` կայացված դատավճիռները ենթակա չեն լինի վերանայման (անձեռնմխելիության տեսանկյունից MIT աշխատակիցներին Թուրքիայում սկսել են համեմատել պատգամավորների հետ):

Պետական մարմինները, բանկերը, ընկերությունները պարտավոր են տրամադրել MIT պահանջած փաստաթղթերը, հակառակ դեպքում սպառնում է 2-5 տարվա ազատազրկում: MIT ներքին (գաղտնի) փաստաթղթերը հրապարակած լրագրողին սպառնում է 4-10 տարվա ազատազրկում (սա կապված է այս տարի Սիրիայի վերաբերյալ Թուրքիայի ղեկավարության գաղտնի խորհրդակցության ձայնագրության տարածման սկանդալի հետ, ինչը հանգեցրեց Թուրքիայում YouTube–ի արգելափակմանը): MIT աշխատակիցների և նրանց ընտանիքների ինքնությունը բացահայտողներին սպառնում է 3-7 տարվա ազատազրկում:

MIT աշխատակցին հարցաքննելու համար պահանջվում է MIT ղեկավարի, իսկ MIT ղեկավարին հարցաքննելու համար՝ վարչապետի թույլտվությունը: MIT ղեկավարին կարող է դատել միայն Վճռաբեկ դատարանը, սակայն երկրի նախագահը կարող է վետո դնել MIT ղեկավարի նկատմամբ հետաքննության վրա: MIT աշխատակիցների ընտանիքների անդամներն ահաբեկչության դեմ պայքարի շրջանակներում գտնվելու են պետական պաշտպանության ներքո⁹:

Թուրք իրավապաշտպաններին խիստ անհանգստացրել է այս օրինագիծը: Նրանք կարծում են, որ օրինագիծը հակասում է Թուրքիայի Սահմանադրության 2-րդ հոդվածին, որում գրված է, որ Թուրքիան իրավական պետություն է: Նրանք օրինագիծը համեմատում են 1982թ. Սահմանադրության 15-րդ (վերոնշյալ) հոդվածի հետ, և կարծում են, որ այն Թուրքիան կվերածի երրորդ աշխարհի տիպիկ երկրի, կվերադարձնի 1990-ականները, որոնք հայտնի են հազարավոր չբացահայտված սպանություններով, կսպանի սոցիալական անդորրն ու ժողովրդավարությունը: Նրանք չեն բացառում, որ MIT-ը կդառնա JITEM (Ժանդարմերիայի հետախուզական ծառայության) նման կառույց, որը երկրի հարավ-արևելքում սպանել ու առևանգել է հազարավոր մարդկանց, որով և ողջ հանրությունն ամբողջովին անպաշտպան կդառնա նրա առջև: Ընդդիմությունն անհանգստացած է, որ MIT-ը կհանդիսանա ոչ թե երկրի, այլ ԱԶԿ հատուկ ծառայությունը, որի աշխատակիցներին, ըստ էության, տրվել է ամեն ժամանակ հանցանք գործելու արտոնություն:

Հարկ է նշել, որ MIT ներկայիս ղեկավար Հաքան Ֆիդանը Էրդողանի վստահելի մարդկանցից մեկն է: Նա MIT ղեկավար է նշանակվել 2010թ. մայիսի 25-ին, ինչից հետո «մաքրման» գործընթաց է սկսել հակաիսլամական ամրոց հանդիսացած այդ կառույցում, որպեսզի այն այսուհետ առավել բարյացակամ տրամադրված լինի Էրդողանի կառավարության հանդեպ: Թուրքական մամուլը քանիցս ուշադրություն է հրավիրել այն բանին, որ Ֆիդանն ամենուրեք ուղեկցում է Էրդողանին` չբացառելով, որ հենց նա կարող է դառնալ երկրի հաջորդ վարչապետը: Իսկ 2013թ. դեկտեմբերի 17-ին Թուրքիայում անցկացված հակակոռուպցիոն գործողությունից օրեր անց թուրքական մամուլը գրեց, որ Էրդողանը կարող է ներքին գործերի նախարար նշանակել Հաքան Ֆիդանին, սակայն դեպքերը ցույց տվեցին, որ Էրդողանը նախընտրեց ուժեղացնել MIT-ը` չվստահելով «գյուլենական ՆԳՆ-ին»:

Սահմանների պաշտպանություն - Թուրքիայի ԳՇ-ը 2013թ. օգոստոսին հայտնեց, որ երկրի ցամաքային սահմանները (2949 կմ) պահպանում է ավելի քան 51.107 զինծառայող, որոնք կենտրոնացած են ցամաքային սահմաններին ստեղծված 317 սահմանապահ ուղեկալներում¹⁰: Դա նշանակում էր, որ Թուրքիայում ժանդարմերիան (որը խաղաղ ժամանակ ենթարկվում է ՆԳՆ-ին, իսկ պատերազմական ժամանակ՝ ԳՇ-ին) ամբողջովին հեռացվել է երկրի հարավարևելյան ցամաքային սահմանի անվտանգության պահպանման գործընթացից: Դա տրամաբանական է՝ հաշվի առնելով, որ նույն թվականի մայիսին մեկնարկել էր PKK զինյալների հեռանալու գործընթացը: Տարիներ շարունակ PKK-ի դեմ պայքարի շրջանակներում հենց ժանդարմերիան է պահպանել Իրաքին սահմանակից Շըրնաք և Հաքքարի նահանգների սահմանները, ինչն այսուհետ անելու է ՑԶ-ը¹¹:

2013թ. գարնանը (երբ Էրդողան-Գյուլեն առճակատումը դեռ չէր հասել գագաթնակետին) հայտնի դարձավ, որ 2018թ. Թուրքիայում սահմանների պաշտպանությունը զինվորականներից փոխանցվելու է ՆԳՆ-ին. «Թուրքիայի ՆԳՆ-ում ստեղծվում է երկու նոր կառույց՝ Սահմանային անվտանգության կազմակերպությունը և Ներգաղթի ղեկավարման գլխավոր վարչությունը: Երկու նախագծերն էլ առաջ են քաշվել և իրագործվում են «ԵՄ-ին ինտեգրվելու սահմանային ղեկավարման ռազմավարության» շրջանակներում: Տվյալ ուղղությամբ առաջին քայլերն արվել են 2000-ականների սկզբին: Պլանավորված է, որ նախագծերի իրագործումը կավարտվի 2018թ., երբ սահմանների վերահսկողությունը կվերցվի զինվորականներից և կտրվի Սահմանային անվտանգության կազմակերպությանը, որի անձնակազմը բաղկացած կլինի 61.000 մարդուց: Նախագիծը գնահատվում է 6.5 միլիարդ եվրո: Վերջին 15 տարիներին Թուրքիայի տարածքով ապօրինի ճանապարհներով ԵՄ ներթափանացել փորձած մարդիկ առաջին հերթին խնդիրներ են ստեղծել Թուրքիայի համար՝ խոչընդոտելով ԵՄ-ին նրա ինտեգրմանը: Այդ ընթացքում Թուրքիայում ձերբակալվել է նմանատիպ փորձ կատարած 800.000 մարդ: Պլանի համաձայն, առաջիկա 5 տարում Հունաստանի և Բուլղարիայի, առաջիկա 10 տարում Վրաստանի, Հայաստանի, Ադրբեջանի ու Սիրիայի, ինչպես նաև կառավարության սահմանած ժամկետում Իրանի և Իրաքի հետ Թուրքիայի սահմանների պաշտպանությունը հանձնվելու է Սահմանային պահպանման կազմակերպությանը»¹²: Սակայն Թուրքիայի վերջին զարգացումները (ՆԳՆ հակաէրդողանյան կեցվածքը) կարող են սպառնալիքի տակ դնել այս նախագծի իրագործումը, թեև վերջին շրջանում այդ կառույցում սկսվել են մասշտաբային «մաքրումներ»:

Գյուլենականների մաքրում – 2014թ. ապրիլի 30-ին տեղի ունեցավ ԱԱԽ նիստը, որում որոշվեց պայքար ծավալել ԹԶՈւ-ում «զուգահեռ կառույցի» (գյուլենական շարժման) բարձրաստիճան ներկայացուցիչների դեմ և իրականացնել «զուգահեռ մաքրում»: Ընդգծվեց ԹԶՈւ-ն նման անձանցից հնարավորինս շուտ ազատելու կարևորությունը, ինչը կնպաստի երկրի անվտանգության մեծացմանն ու ժողովրդի խաղաղությանը: «Զուգահեռ կառույցի» ներկայացուցիչները տարիներ շարունակ արմատներ են ձգել նաև ԹԶՈւ-ում: Այժմ Բարձրագույն կարգապահական կոմիտեն (YDK) պետք է ԹԶՈւ կազմում հայտնաբերի տվյալ մարդկանց և հեռացնի բանակի շարքերից: YDK կազմում մտնելու են ԳՇ, ՑԶ, ՌՕՈւ, ՌԾՈւ, Ժանդարմերիայի և Առափնյա պաշտպանության հրամանատարությունների ներկայացուցիչները: Օգոստոսի 1-ին Թուրքիայում կայանալու է Բարձրագույն ռազմական խորհրդի (YAŞ) նիստը, քննարկվելու է «կասկածելի» զինվորականների հարցը: Հատուկ հետախուզության պետ Աբդուռահման Շիմշեքի տվյալներով` ԹԶՈւ գնդապետների 10%-ը, իսկ մայորների 40%-ը գյուլենականներ են¹³: Թուրքիայի իշխանություններին ցայժմ քանիցս մեղադրել են «Էրգենեքոն», «Բալյոզ» և այլ գործերի շրջանակներում ԹԶՈւ-ին վնաս պատճառելու մեջ, և չնայած դրան՝ Էրդողանը չի խորշում ԹԶՈւ-ին նոր հարված հասցնելուց (նրա շարքերից «գյուլենականներին» հեռացնելու միջոցով)՝ առավելապես կարևորելով սեփական դիրքերի ամրապնդումը պետական բոլոր կառույցներում:

Այսպիսով, ականատես ենք լինում, որ վերջին շրջանում Թուրքիայում ձեռնարկվում են ռազմական ոլորտի մասշտաբային բարեփոխումներ, որոնց հիմքում ընկած են թե´ ռազմական (ԹԶՈւ արդյունավետության մեծացում), թե´ տնտեսական (գումարների տնտեսում), թե´ ներքաղաքական (ռազմական հեղաշրջումների բացառում, քաղաքացիական իշխանությունների դիրքերի ամրապնդում, PKK), թե´ արտաքին քաղաքական գործոններ (արտաքին սպառնալիքների նվազում): Թուրքիայում արդեն ներկայիս ռազմական բարեփոխումները համեմատում են 18-րդ դարի վերջին և 19-րդ դարի սկզբներին Օսմանյան կայսրությունում իրականացված մասշտաբային ռազմական բարեփոխումների («նիզամ-ը ջեդիդ») հետ:

¹ Ömer Şahin, En batıdan en doğuya 'sivilleşme' hamleleri, Radikal, 01.09.2011.

² TSK yeniden yapılanacak!, Ulusal Kanal, 02.05.2014.

³ Mehmet Baransu, Genelkurmayin tabelasi inecek!, Taraf, 27.11.2010.

⁴ 4 parti MGK ve Genelkurmay konusunda uzlaştı, Sabah, 21.02.2013.

⁵ Askerlik süresinin 12 aya indirilmesi kararı Resmi Gazete'de, Zaman, 25.10.2013.

⁶ Özel: Zorunlu askerlik kalkmayacak, T24, 11.10.2013.

⁷ Askerlik yaşı 21 oldu, Bugün, 22.02.2014.

⁸ TSK 35. madde değiştirildi, Hürriyet, 14.07.2013.

⁹ MİT Kanunu Resmi Gazete'de, Anadolu Ajansı, 26.04.2014.

¹⁰ Sınır Kara Kuvvetleri’ne bırakıldı, Milliyet, 19.08.2013.

¹¹ Jandarma sınırdan çekildi, Ulusal Kanal, 19.08.2013.

¹² Sınır koruması 6.5 milyar Euro, Akşam, 14.05.2013.

¹³TSK'da paralel temizliği başlıyor!, Star, 03.05.2014.

«Գլոբուս» վերլուծական հանդես, թիվ 5, 2014

դեպի ետ

Հեղինակի այլ նյութեր