27.09.2016

ԻՐԱՆԸ 2016Թ. ՕԳՈՍՏՈՍԻՆ (ներքին իրավիճակ)

Հրաչյա Հակոբյան
ԵՊՀ մագիստրոս

Ամսվա սկզբին ԻԻՀ նախագահ Հ.Ռոհանիի վարած քաղաքականությունն ընկել էր մի շարք ազդեցիկ հոգևորականների խիստ քննադատության տակ: ԻԻՀ հոգևոր առաջնորդի Խորասան և Թեհրան նահանգների ներկայացուցիչներ Սեյեդ Էլմալհադին և Քազեմ Սադիղին, Բանիմացների խորհրդի անդամ Ահմադ Խաթեմին, աստվածաբան և «Իսլամական հեղափոխություն» ամսագրի տնօրեն Համիդ Ռոհանին հանդես են եկել սուր, ընդհուպ վիրավորական հայտարարություններով: Հոգևորականները Հ.Ռոհանիին հիմնականում մեղադրել են անհեռատես քաղաքականության, «միջուկային համաձայնագրի» անհետևողականության, ԱՄՆ-ի հանդեպ ունեցած «լավ տրամադրվածության» և «արկածախնդրության» մեջ: Նախագահի իրավական գծով տեղակալ Մաջիդ Անսարին այս քննադատությունները որակել է որպես «վիրավորանք» և նշել, որ կառավարությունը հոգևորականների այս հայտարարությունների մասով հայց է պատրաստելու: «Վիրավորանքներին» դեմ են արտահայտվել բարեփոխական ճամբարի մի շարք քաղաքական գործիչներ, մասնավորապես «Հույսի ցուցակի» ղեկավար Մ.Արեֆը սուր հայտարարությամբ կոչ է արել «իսլամական արժեքներին համապատասխան հարգել ուրիշների պատիվը և հետևողականորեն վարույթ տալ միջադեպին»: Բավական սուր հայտարարությամբ հանդես է եկել նաև խորհրդարանի խոսնակ, չափավոր պահպանողական Ալի Լարիջանին՝ այս քննադատությունները որակելով «չմտածված»: Առաջին անգամ չէ, որ Հ.Ռոհանիի ղեկավարած կառավարությունն ընկնում է քննադատությունների ալիքի տակ: Հ.Ռոհանիի վարկանիշային հիմնական առավելությունը, ինչպես նաև քննադատությունների հիմնական աղբյուրը կապված են «միջուկային համաձայնագրի արդյունավետության» հետ: Նախագահի քաղաքականությանն ընդդիմադիր ճամբարը վստահ է, որ միջուկային համաձայնության կետերն Արևմուտքի կողմից չեն կատարվում, և Իրանը տանուլ է տվել այս խնդրում: Մի քանի քաղաքական գործիչների կողմից կասկածի տակ էր դրվել նաև կառավարության ներկայացրած տնտեսական աճի 4.4% ցուցանիշը: Որոշ շրջանակներ էլ կարծում են, թե գոյության դեպքում անգամ այդ աճը չի անդրադարձել քաղաքացիների բարեկեցության բարձրացման վրա: Այս քննադատություններն իրականում չափազանցված են և չեն համապատասխանում իրականությանը: Ակնհայտ է մի բան, որ հարցին, թե «ակնհայտ ձեռքբերումներից բացի, ի՞նչ է կորցրել Իրանը միջուկային համաձայնությամբ», ընդդիմադիր կողմը «բարոյական վնասներ», «Արևմուտքի հանդեպ լավ վերաբերմունքի աճ» և նման պատասխանների շրջանակից դուրս այլ պատասխան ուղղակի չի կարող տալ: Տնտեսական աճի ցուցանիշի վերաբերյալ քննադատություններին անդրադառնալով՝ իրանցի հայտնի տնտեսագետ, լրագրող, ԻԻՀ 5-րդ նախագահ Մոհամադ Խաթամիի խորհրդական Սեյեդ Լայլազը դրանք որակել է որպես «սուտ և անշնորհակալ գործ»: Ս.Լայլազը բավական դիպուկ նշել է, որ պետք չէ մեծ մասնագետ լինել արտադրության և արտահանման ցուցանիշները համեմատելու համար, ինչն ակնհայտորեն ցույց է տալիս կառավարության վերջին 3.5 տարվա տնտեսական ձեռքբերումները: Դիտարկելով այդ ցուցանիշները՝ կարծում ենք, բավական է միայն նշել նավթի արդյունահանման և արտահանման ծավալների կրկնապատկումը և վերջին եռամյակի ոչ նավթային ապրանքների արտահանման $142.5 մլրդ արժողությամբ ցուցանիշը, ինչն Իրանի Իսլամական Հանրապետության պատմության ամենաբարձր ցուցանիշն է: Այս ամենի հետ մեկտեղ` ԻԻՀ 11-րդ կառավարության, թերևս, ամենամեծ ձեռքբերումը տնտեսական աճի աննախադեպ կայունացումն է: Ստորև ներկայացված դիագրամում¹ ԻԻՀ տնտեսության տարբեր բաժինների վերջին տասնամյակի համեմատությունն է՝ ըստ աճի ցուցանիշի: Հիշեցնենք, որ Հ.Ռոհանիի ղեկավարած կառավարությունն աշխատանքի է անցել 2013թ. հունիսից:

Տնտեսություն, պաշտպանական ձեռքբերումներ: Իրանի տնտեսական ընթացիկ աճը կազմում է 4.4%: Արդյունաբերության ոլորտում տարբեր ընկերությունների հետ ստորագրվել է 82 պայմանագիր: Վերջին տարվա ընթացքում երկիր է այցելել 350 տնտեսական և 160 քաղաքական պատվիրակություն: Պետական ծրագրերի և բյուջեի կազմակերպությունը տվյալներ է հրապարակել, ըստ որոնց՝ տարեսկզբից (իր.-2016թ.մարտի 20) պետությունը գյուղացիներից 10.151 մլն տոննա հացահատիկ է գնել, ընդհանուր՝ $12 մլրդ արժողությամբ, որից $6.5 մլրդ-ն արդեն վճարվել է: Գյուղատնտեսության այս ոլորտն անցած տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ 35,9% աճ է գրանցել: Իրանի ներկա տնտեսական գծի հիմնական առաջնահերթություններից է հացահատիկային ոլորտում ինքնաբավության հասնելը: Իրանի Ազգային զարգացման հիմնադրամից տարեկան $3 մլրդ է հատկացվում հացահատիկի ձեռքբերման և պահպանման համար:

ԻԻՀ ինֆլյացիայի ցուցանիշը նվազել է 0.8%-ով՝ 9.5%-ից իջնելով 8.7%-ի: Ինֆլյացիայի նվազեցումը նախագահ Հասան Ռոհանիի նախընտրական հիմնական խոստումներից էր: Նախորդ կառավարության ժամանակ այս ցուցանիշը հասնում էր 44%-ի:

ԻԻՀ արտաքին առևտուրը տարվա առաջին կիսամյակում գրանցել է $3.443 մլրդ դրական սալդո² (նավթի արտահանումն այս ցուցանիշում չի հաշվվում): Արտահանվել են ընդհանուր $16.308 մլրդ արժողությամբ ապրանքներ, ներմուծումը՝ $12.865 մլրդ: Արտահանման հիմնական ապրանքներից է եղել նավթաքիմիական արտադրանքը, որի արտադրման զարգացումը «դիմադրողական տնտեսական կուրսի» առաջնահերթություններից է և, ելնելով արտահանման արդյունքներից, բավական հաջող իրականացվում է: Իրանն անցած տարի ներմուծման և արտահանման չափերի տարբերության դրական ցուցանիշ էր գրանցել: Նավթաքիմիական արտադրության խթանումն այս տարի ևս ԻԻՀ տնտեսությանն առևտրային դրական ցուցանիշ է խոստանում:

Իրանի մաքսային ծառայությունը ոչնչացրել է 400 տոննա մաքսանենգ ապրանք, ընդհանուր՝ $4,989 մլն արժողությամբ: Հիմնականում ոչնչացվել են պահպանման կարճ ժամկետ ունեցող ապրանքներ՝ օծանելիք, կաթի փոշի, ատամի մածուկներ, հագուստ և այլն: Մաքսանենգության խնդիրը շարունակում է սպառնալ ԻԻՀ տնտեսությանը, համարյա թե միշտ մաքսանենգ ապրանքները մեծ շրջանառություն ունեցող առաջին սպառման ապրանքներ են, ինչը կաթվածահար է անում երկրի շուկան:

Իրանում պաշտպանական արտադրության ձեռքբերումների ցուցահանդեսի ժամանակ ներկայացվել է հակաօդային պաշտպանության իրանական Bavar-373 զենիթահրթիռային համակարգը: Bavar-373 համակարգը նախատեսված է միջին և հեռու տարածությունների վրա աերոդինամիկ թիրախների և բալիստիկ հրթիռների ոչնչացման համար: Այն տեղակայված է Zafar ծանր բեռնատարի վրա, օգտագործվում է Meraj-4 տեսակի ռադարային համակարգ, որը գործում է մինչև 450 կմ հեռավորության վրա: Փորձարկումների հաջող ավարտի դեպքում այն մինչև այս տարվա վերջ կհանձնվի իրանական զինուժի շահագործմանը: ԻԻՀ պաշտպանական գերատեսչությունը հայտարարել է, որ իրանական այս համակարգերը վերջերս ստացված ռուսական С-300 հակաօդային հրթիռների հետ լիովին ապահովելու են ԻԻՀ օդային անվտանգությունը, և երկիրը հակաօդային այլ սպառազինության կարիք այլևս չունի:

Պայքար ահաբեկչության դեմ: Իրանի Քուրդիստան նահանգում «Թոհիդ վա ջիհադ» («միաստվածություն և ջիհադ») խմբավորման ահաբեկիչներ են մահապատժի ենթարկվել: Մի շարք ծանր հանցագործությունների համար 6 տարի տևած դատավարությունն ի վերջո որոշել է կիրառել պատժի առավելագույն տեսակը: Ամսվա սկզբին ԻԻՀ հետախուզության նախարարությունը հայտարարություն էր տարածել նշված խմբի 102 անդամի ձերբակալման մասին, ավելի ուշ ինքնակամ ևս 17 հոգի է հանձնվել: ճգնաժամային իրավիճակն Իրաքում այս նահանգում ծայրահեղական խմբերի ի հայտ գալու հիմնական պատճառն է: Իրանն ահաբեկչական խմբավորումների հետապնդումների գործում բազմիցս գործողություններ է իրականացրել նաև Իրաքյան Քուրդիստանի տարածքում, իսկ անվտանգության գերագույն խորհրդի գլխավոր քարտուղար Ալի Շամխանին վերջերս զգուշացրել է Իրաքյան Քուրդիստանի ներքին գործերի նախարար և Քրդական դեմոկրատական կուսակցության անդամ Քարիմ Սանջարիին, որ սահմանային անվտանգությունն ԻԻՀ գլխավոր առաջնահերթությունն է, և անհանգստություն է հայտնել, որ Իրան ներթափանցող ահաբեկչական խմբավորումներն աջակցություն են ստանում տարածաշրջանային հատուկ ծառայությունների կողմից: Ա.Շամխանին հանդիպման ժամանակ ևս մեկ անգամ նշել է, որ Իրանը Քուրդիստանի ինքնավարությունը ճանաչում է բացառապես Իրաքի կազմում: Այս հայտարարությունն, ըստ ամենայնի, նպատակ ունի զգուշացնելու, որ Իրանն անհրաժեշտության դեպքում սեփական սահմանների անվտանգությունն ապահովելու համար շարունակելու է գործողություններ ծավալել Իրաքի տարածքում ևս:

Սոցիալական: Թեհրանի Hamshahri թերթի տվյալներով՝ Իրանում ակտիվ քննարկումներ են ընթանում բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ ընդունելության մրցույթի պայմանների փոփոխման համար: Իրանում բարձրագույն կրթություն ունեցող երիտասարդների 50%-ը ներկայում գործազուրկ է: Խորհրդարանի խոսնակ Ա.Լարիջանին առաջարկել է փոփոխել ընդունելության մրցույթի ձևաչափը՝ ավելի դժվարացնելով և վերածելով այն ուղղորդված մասնագիտությունների ընտրության, ինչը թույլ կտա նվազեցնել այս ցուցանիշը: ԻԻՀ կրթության և գիտության նախարար Ալի Ասղար Ֆանին ևս կողմ է արտահայտվել ընդունելության ձևաչափի անհապաղ փոփոխությանը և հույս հայտնել, որ իսլամական խորհրդարանը կօգնի այս խնդրի կարգավորման հարցում:

Իրանում կրկին օրակարգային է անօթևանության բարձր ցուցանիշը: Սպորտի և երիտասարդության նախարարությունը տվյալներ է ներկայացրել, ըստ որոնց՝ երկրում 11 մլն անօթևան կա, որոնցից 3 մլն-ը երիտասարդներ են: Այս խնդիրը կապված է բնակչության աճի բարձր տեմպերի հետ: Երկրի բնակչությունը 1981թ. 40 մլն-ից այսօր կրկնապատկվել է՝ հասնելով 80 մլն-ի: Այս խնդիրը իրանական կառավարությունը, բնակչության աճի հետ մեկտեղ, իրավացիորեն կապում է երկրում ուրբանիզացիայի ահագնացող չափերի հետ: Վերը նշված նույն ժամանակահատվածում Իրանի քաղաքների բնակչությունը հնգապատկվել է: Թեհրանի քաղաքապետարանի ներկայացրած տվյալներով՝ մայրաքաղաքը բնական աճի բացասական ցուցանիշ ունի, սակայն երկրի այլ շրջաններից բնակչության 4.7% աճ է ապահովում, ինչի արդյունքում բուն քաղաքի շուրջը բազմամիլիոնանոց քաղաքներ են ձևավորվել: Հեշտ վաստակի փնտրտուքով շատ իրանցիներ ուղղվում են Թեհրան և այլ մեծ քաղաքներ, ինչն էլ հանգեցրել է այս վիճակին: Բարեկեցության նախարարությունը նշում է, որ այդ մարդկանց բարեկեցության ապահովման համար քաղաքներից շատերում այլևս անհնար կամ ոչ նպատակահարմար է գործարանների կառուցումը, իսկ նրանց նախնական բնակության վայրեր վերադարձը՝ քիչ հավանական: Ազգային զարգացման հիմնադրամը, Սպորտի և երիտասարդության նախարարությունը, նպատակ հետապնդելով կանխել այս ցուցանիշի հետագա զարգացումը, մի շարք ծրագրեր են իրականացնում իրենց բնակության վայրերում հատկապես երիտասարդների զբաղվածության ապահովման ուղղությամբ:

¹ Տվյալները վերցված են Իրանում լույս տեսնող Donyaye Eghtesad (Տնտեսության աշխարհ) ամսագրից:

² Բացատրությունը տե՛ս http://noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=14719