Թիֆլիսահայ համայնք. տեղեկատվական խնդիրներ
«Նորավանք» ԳԿՀ-ն, կարևորելով թիֆլիսահայ համայնքում հայկականության պահպանման հրատապ խնդիրները, սույն թվականի ապրիլ-մայիս ամիսներին իրականացրել է դաշտային հետազոտություն։ Անցկացվել են անհատական ֆոկուսային հարցազրույցներ (թվով 24) Թբիլիսիում գործող հայկական հասարակական կազմակերպությունների անդամների և մի քանի հայ հեղինակավոր հասարակական գործիչների հետ։ Ստորև ներկայացնում ենք տեղեկատվական խնդիրները։
1. Տպագիր մամուլ
Զանգվածային լրատվամիջոցները կարևոր դեր են կատարում հայ համայնքների ինքնության պահպանման խնդրում։ Դրանք նպաստում են համայնական խնդիրների վերհանմանը, քննարկմանը, հնարավոր լուծումների որոնմանը, ինչպես նաև ազգային վերազարթոնքին ու էթնիկ ինքնագիտակցության ակտիվացմանը։
Թիֆլիսի տեղեկատվական դաշտում հայկական տարրը թույլ է ներկայացված։ Խոսքն առաջին հերթին հայալեզու տպագիր մամուլի սահմանափակ քանակության, կարելի է ասել՝ գրեթե բացակայության մասին է։ Այսպես. Թբիլիսիում լույս է տեսնում համապարփակ տեղեկատվություն տրամադրող հայերեն ընդամենը 1 թերթ՝ «Վրաստան»-ը։ Այն պաշտոնական թերթ է (խմբ.՝ Վ.Բայբուրթ, Վրաստանի ԱԺ պատգամավոր), այդ իսկ պատճառով տեղի հայության կողմից թերթն ընկալվում է որպես վրացական իշխանությունների խոսափող։ Այն չի կարող բավարարել հայկական թեմատիկայի նկատմամբ առկա տեղեկատվական պահանջարկը։ Թերթում հիմնականում զետեղվում են պաշտոնական լրահոսը և վրացալեզու պաշտոնական թերթերի համեմատ ավելի մանրամասն նյութեր հայ-վրացական միջպետական մակարդակի հանդիպումների ու քննարկումների մասին։
Լույս է տեսնում նաև հայերեն մեկ մանկական թերթ՝ «Արևիկ»-ը (հրատարակվում է համանուն բարեգործական ՀԿ ջանքերով)։ Առաքվում է հիմնականում Թբիլիսիի, Ջավախքի, Երևանի հայկական դպրոցներ։ Թերթը պարբերաբար ֆինանսական խնդիրներ է ունենում, բազմիցս կանգնել է փակման վտանգի առջև։ Բացի այդ, պարբերականի շուրջ հավաքված անձանց և մանուկ ընթերցողների երազանքն է «թերթը տեսնել գունավոր»։ Թերթի խմբագրի խոսքերով՝ «Այստեղի հայկական դպրոցներ ուղարկում ենք, կեսն անվճար ենք տալիս, կեսին գոնե ասում ենք վճարեք, որ կարողանանք հաջորդ համարը թողարկել։ Տպարանում շաբաթներով մնում է, չենք կարողանում հանել։…Նամակներ ենք ստանում, ուզում են, որ գունավոր լինի, բայց ֆինանսի պատճառով դեռ անհնար է»։
Թիֆլիսի հայ համայնքում հոգևոր-տեղեկատվական անվտանգության խնդիրները կարևորելով՝ Վիրահայոց թեմը ձեռնամուխ է եղել հոգևոր, մշակութային, լրատվական հանդեսի՝ «Նորաշենի» թողարկմանը։ Հանդեսի անդրանիկ համարում կարդում ենք. «Նոր պարբերականը ծառայելու է հայության միասնականության ամրապնդմանը, հուզող հիմնախնդիների վերհանմանն ու դրանց հնարավոր լուծմանը։ Այն դառնալու է հայության տարբեր շերտերի ու դիրքի ներկայացուցիչների համար մտքերի և կարծիքների արտահայտման միջոց»1։ Հանդեսը, համայնքին հուզող թեմաներից զատ, անդրադառնալու է նաև մեր եկեղեցու պատմությանը, ծեսերի նկարագրությանը, դրանց խորհրդի պարզաբանմանը և այլն։
Նշված հրատարակությունները հայալեզու են։ Համայնքի ակտիվ անդամներից մի քանիսի կարծիքով՝ հայալեզու հրատարակության պահանջարկն օր օրի նվազում է, քանի որ մայրենի լեզուն հասկանալի է հիմնականում ավագ սերնդի ընթերցողներին։
«Նոր սերունդ» ՀԿ ջանքերով լույս է տեսնում համանուն թերթ ռուսալեզու հայ ընթերցողների համար։ Թերթի էջերում առավելապես լուսաբանվում են ՀԿ սեկտորին, նշված կազմակերպության գործունեությանն առնչվող թեմաներ և այլն։ Բայց այն ևս զանգվածային լրատվամիջոց չի կարելի համարել, քանի որ նույնպես ընթերցողների թեմատիկ սահմանափակ հասցեականություն ունի։
2. Եթերաժամ (հեռուստատեսություն, ռադիո)
Վրաստանի հեռուստատեսությամբ շաբաթը մեկ անգամ հեռարձակվում է ընդամենը մեկ հայերեն հաղորդում (ինչը Եվրախորհրդի պահանջն է)։ Տևողությունը մոտ 25 րոպե է, հեռուստադիտողների համար օրվա ոչ բարենպաստ ժամի՝ 16.00 և հեռարձակվում է ոչ թե հանգստյան, այլ աշխատանքային օր՝ չորեքշաբթի։ Առանց մեկնաբանության ներկայացնենք հարցազրույցից մի հատված.
Հարց – Հեռուստաեթերի ընթացքում էթնիկ, քաղաքական խնդիրներ շոշափո՞ւմ եք։
Պատ. - 2004թ. դեկտեմբերի 22-ից եթերում ենք… էթնիկ պրոբլեմների մասին չենք խոսում։ Մեզ խնդրել են, որ ոչ մի պոլիտիկայի մասին չխոսենք։
Հարց - Իսկ Հայաստանի մասին լուրեր տալի՞ս եք։
Պատ. - Չէ, Հայաստանը մեր ֆորմատում չի նստում, մենք պիտի լուսաբանենք միայն Վրաստանի և Վրաստանի հայության վերաբերյալ լուրեր, ուրիշ բան չի կարելի։ Եթե Հայաստանից պաշտոնական այցով գալիս են, մենք ունենք թույլտվություն 1.5 րոպեում դա լուսաբանել։
Հարց - Ձեր արդեն մեկ և կես տարվա գործունեության ընթացքում երբևիցե Ղարաբաղի մասին գոնե 1 սյուժե տվե՞լ եք կամ «Ղարաբաղ», «Արցախ» բառերը երբևէ եթերից արտասանվե՞լ են։
Պատ. - Չէ, մեզ թույլ չեն տալիս։
Այսպիսով, պարզ է, որ այս հեռուստահաղորդումը, որը պետական հովանավորությամբ է եթեր հեռարձակվում, նույնպես չի կարող հագեցնել վիրահայոց տեղեկատվական ծարավը ոչ միայն եթերի տևողության սահմանափակության և ոչ նպատակահարմար եթերաժամի պատճառով, այլև, առաջին հերթին, բովանդակային առումով. էթնիկ փոքրամասնությունների խնդիրների արծարծումը դիտվում է որպես «պոլիտիկա», իսկ Հայաստանից կամ Արցախից ցանկացած լուր չի համապատասխանում քաղաքական կոնյունկտուրային։
Թիֆլիսահայերը Հայաստանի մասին հայերեն կցկտուր տեղեկություններ կարող են ստանալ և հայաստանյան աղբյուրներից՝ միայն ռադիոեթերով, որը տևում է ընդամենը 5 րոպե, ամեն օր, բացի շաբաթ և կիրակի օրերից։ Մեր զրուցակիցները (հատկապես ավագ սերնդի ներկայացուցիչները) խոր ափսոսանքով նշում են, որ չկա հայկական ռադիո. «Ռադիոն շատ կարևոր ա, երբ որ լույս չկար, մարդիկ էլեմենտներ էին առնում, որ լսեն։ Մենք էդ ռադիոյով ենք մեծացել, մասսայաբար բոլորը լսում էին։ Հաղորդում էին հայկական երգ-երաժշտություն»։ Այժմ տեղի հայությունը հաճախ հայկական երաժշտություն է պատվիրում ռուսական ռադիոժամի՝ Հիթ-ՖՄ-ի եթերում, այն էլ «շնորհիվ մի հանգամանքի, որ այնտեղ աշխատողներից մեկը հայ է»։
Այսօր հայալեզու հրատարակությունները տեղի հայությունն ընթերցում է հիմնականում այն պատճառով, որ դրանք հայալեզու են, իսկ համապարփակ տեղեկատվություն շարունակում է քաղել ռուսալեզու կամ վրացալեզու մամուլից։ Նույնը կարելի է ասել հեռուստահաղորդման և ռադիոհաղորդման մասին։ Այսինքն՝ առկա տեղեկատվական լրահոսը չի բավարարում (եթե օբյեկտիվ լինենք, չի էլ կարող բավարարել) տեղեկատվության պահանջը, քանի որ այն գործում է Վրաստանի պետության ֆինանսների հաշվին։
Շուկայական հարաբերությունների պայմաններում գրեթե անընդունելի է մի իրավիճակ, երբ հայալեզու տեղեկատվական դաշտը համարյա ամբողջությամբ պետական, խիստ սահմանափակ, նաև վերահսկվող դոտացիոն հովանավորմամբ է գործում։ Այստեղ անհրաժեշտ են ֆինանսավորման այլ աղբյուրներ, որոնք հնարավորություն կընձեռեն նաև որոշակիորեն ազատ տնօրինել ոչ միայն տեղեկատվության տարածման տևողության, ծավալի, այլև, որ ամենակարևորն է՝ բովանդակության հետ կապված հարցերը։ «Երևի հանրայինում չեն թողնի, մասնավորում էլ է դժվար։ Բայց կարող ենք չաստոտա վերցնել։… Մի քանի անգամ փորձել ենք, չեն տալիս։ Ասում են ծրագիրը լավը չի, բայց եթե գաղափարը դուրները չի գալիս, ամեն պատճառ կարելի է գտնել ու թույլ չտալ։ Ռադիոն անպայման պետք է, մենք 5 տարի՝ 1999-2004թթ. վակուումում էինք գտնվում, հիմա այս հաղորդումն ինչ-որ ձևով լրացրեց։ …Եթե ֆինանսական աջակցություն լինի, հնարավոր է մասնավոր ալիքներով կազմակերպել հաղորդում։ Այս փուլում քանի որ հեռուստատեսությունը թանկ հաճույք է, պետք է Հայաստանը գա կամ ինչ-որ հայ գործարար, խոսի այստեղի ալիքի տնօրինության հետ, թե ինչքան գումար է պետք, որ հայերեն հաղորդում հեռարձակվի. չնայած հարց է՝ կհամաձայնվե՞ն, թե՞ ոչ։ Եթե գոնե շաբաթական մեկ անգամ էլ լրացուցիչ դուրս գանք եթեր, լավ կլինի, ավելի անկախ հաղորդում կպատրաստենք»։
Այսպիսով, պետք է հստակ քայլեր ձեռնարկվեն, որպեսզի համայն հայության այս հատվածը հայերեն թերթը, ամսագիրը, հեռուստահաղորդումը կամ ռադիոհաղորդումն ընթերցի կամ ունկնդրի ոչ միայն դրանց հայալեզու լինելու, այլ նաև այն պատճառով, որ տեղեկատվությունն ինքնին և՛ հետաքրքիր կլինի, և՛ օգտակար, և՛ անհրաժեշտ։
Ըստ նախնական դիտարկումների՝ տեղեկատվական դաշտում գրեթե բացակայում են.
- Թիֆլիսում հայերին (հատկապես երիտասարդությանը) հուզող թեմաների մասին նյութեր,
- քաղաքական զարգացումների վերաբերյալ նյութեր կամ վերլուծականներ, որոնցում կկարևորվեն ՀՀ և համայն հայության շահերը,
- Ջավախքի մասին նյութեր (քանի որ թիֆլիսահայությունը Ջավախքից լուրեր ստանում է մեծ մասամբ վրացական ԶԼՄ-ից, այսինքն՝ միջնորդավորված),
- լուրեր Հայաստանից,
- Արցախի հիմնահարցի մասին նյութեր,
- Սփյուռքին առնչվող նյութեր և այլն։
3. Ինտերնետային կայք
Տեղեկատվության տարածման ժամանակակից միջոցներից է ինտերնետը։ Անցյալ տարվանից գործարկվել է առաջին և առայժմ միակ հայկական կայքը (http://www.armenia.ge), որն այսօր արդեն բավական մեծ թվով այցելուներ ունի։ Կայքում գործում է մշտական ֆորում, որտեղ տարբեր թեմաներով քննարկումներին ակտիվ մասնակցում են ոչ միայն թիֆլիսահայերը, այլև երիտասարդներ Հայաստանից, Սփյուռքից, անգամ վրացի երիտասարդներ։ Առայժմ կայքը միայն ռուսալեզու է։ Թեպետ նման կայքի գոյությունն արդեն մեծ առաջընթաց է, այնուամենայնիվ, այն դեռևս չի կարող զանգվածային լրատվական ծառայության վերածվել ինտերնետից օգտվողների սահմանափակ քանակի պատճառով։
Այսպիսով, թիֆլիսահայ համայնքում հայկականության պահպանման համատեքստում անցկացվելիք անհրաժեշտ միջոցառումների շարքում առանցքային տեղ են զբաղեցնում տեղեկատվական դաշտում հայկական տարրի ներկայության ապահովումն ու որոշակի դերակատարությունը։ Այս հարցի լուծման համար հնարավոր է նաև միջազգային դրամաշնորհների օգտագործումը, բայց այն խիստ սահմանափակ է և հղի նոր մարտահրավերներով, հետևաբար այդ դրամաշնորհներով էլ այս խնդրի լուծումը գրեթե անհնար ենք համարում։ Տեղեկատվական անվտանգության խնդիրների լուծումը պահանջում է հետևողական և համապարփակ մոտեցում, ինչը հնարավոր է միայն տեղեկատվական ոլորտում հայկական ֆինանսական ներդրումների՝ հայկական կապիտալի շնորհիվ։
դեպի ետ
Հեղինակի այլ նյութեր
- ԹԻՖԼԻՍԻ ԵՎ ՄԵՐՁԱԿԱ ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԵՐԻ ՀԱՅՈՒԹՅՈՒՆԸ 5-21-ՐԴ ԴԴ. (համառոտ ակնարկ)[24.10.2014]
- ԹԻՖԼԻՍՅԱՆ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ. ՀԱՅ-ՎՐԱՑԱԿԱՆ ՀԱԿԱՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՇՈՒՐՋ[11.06.2012]
- ԹԻՖԼԻՍԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԴՊՐՈՑՆԵՐԸ. ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՎԱՐՏ[16.01.2012]
- ԹՈՒՐՔ-ՎՐԱՑԱԿԱՆ «ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ» ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԵՆԹԱՏԵՔՍՏԸ[09.06.2011]
- ԹԻՖԼԻՍԱՀԱՅՈՒԹՅՈՒՆ. ՆՈՐ ԻՐՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ[11.04.2011]
- ՎՐԱՍՏԱՆ. ԻՆՔՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐՈՒՄ ԵՎ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ[08.11.2010]
- ԵՐԿԼԵԶՈՒ (ԲԻԼԻՆԳՎԱԼ) ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ԱԶԳԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԵՐԻ ՏԵՍԱՆԿՅՈՒՆԻՑ[07.10.2010]
- ՎՐԱՍՏԱՆԸ ՄԻԱԷԹՆԻԿ ՀԱՆՐՈՒՅԹԻ ՁԵՎԱՎՈՐՄԱՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻՆ[09.06.2010]
- ՎՐԱՑԱՑՄԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑՆԵՐԸ ՎՐԱՍՏԱՆՈՒՄ[11.12.2009]
- ՎՐԱՍՏԱՆԻ ՈՒՂԵՂԱՅԻՆ ԿԵՆՏՐՈՆՆԵՐՆ ՈՒ ԱԿԱԴԵՄԻԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ[03.11.2009]
- ԻՐԱՆԱՀԱՅ ՀԱՄԱՅՆՔ. ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ԴԱՇՏԻ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ[23.06.2009]