07.10.2015

ՄԻՍՏՐ ԹՐԱՄՓ. ԱՄՆ ԱՊԱԳԱ ՆԱԽԱԳԱ՞Հ

Արմեն Հովհաննիսյան
«Международная жизнь» ամսագրի գլխավոր խմբագիր

«Ամերիկյան երազանքը մահացած է, բայց ես այն կվերադարձնեմ ձեզ». այսպիսի կարգախոսով է բառիս բուն իմաստով ընտրարշավ նետվել Դոնալդ Թրամփսը։ Միլիարդատերը, որն իր հարստությունը կերտել է շինարարության և անշարժ գույքի վրա, կարգին վախեցրել է ինչպես դեմոկրատների ճամբարին, այնպես էլ իր կուսակից հանրապետականներին։ Որքան էլ փորձում են մարգինալացնել Թրամփին, նա վստահաբար կողմնակիցներ է հավաքում և ձևավորում իր ընտրազանգվածը։ Թեկնածուի գլխավոր հաղթաղթերից մեկը նրա ֆինանսական անկախությունն է, որը նա անընդհատ ընդգծում է։ Դիմելով ընտրողներին՝ նա ասում է, որ Բուշերի-Քլինթոնների հին էլիտան՝ ծանրաբեռնված հաճախորդներով, «Ամերիկան երբեք մեծ չի դարձնի, նա դրա և ոչ մի հնարավորություն չունի»։ Ամերիկացիները, որոնք վարժվել են, որ յուրաքանչյուր նախագահի թիկունքում լոբբիստական խմբեր են կանգնած, որոնք ֆինանսավորում են թեկնածուներին և շատ բանով կանխորոշում նրանց քաղաքականությունը, հաճելիորեն զարմացած են Թրամփի անկաշկանդ հռետորաբանությունից, որն, այնուամենայնիվ, պնդում է, որ իրեն ոչ թե «հռետորաբանություն, այլ աշխատանք» է պետք։

Ամերիկայի բարգավաճման վերաբերյալ Թրամփի մոտեցման յուրատեսակությունն այն է, որ նրա բարօրության աղբյուրներից մեկը նա համարում է նոր արտաքին քաղաքականությունը՝ հիմնված «շահավետ գործարք» հասկացության վրա։ Դա նրա արտաքին քաղաքական դոկտրինի դրական կողմն է։ Բացասականն այն է, որ այդ գործարքները պետք է անցկացվեն կոշտ, վճռական ձևով և բացառապես հօգուտ ԱՄՆ-ի։ ԱՄՆ նախագահի թեկնածուի իր ծրագրային ելույթում Թրամփը հարձակվել էր Չինաստանի վրա, որը, նրա խոսքերով՝ տառացիորեն «խժռում է ամերիկյան տնտեսությունը»՝ արժեզրկելով նրա արժույթն ու խլելով հասարակ ամերիկացիների աշխատատեղերը։ Չինաստանը Թրամփը հիշատակում է մի քանի անգամ, և չնայած այն հավաստիացումներին, թե «սիրում է չինացիներին», այդ երկիրը նրա աչքին «թիվ մեկ» թշնամի է երևում։ «Թիվ երկու» թշնամին անսպասելիորեն Մեքսիկան է դառնում, որտեղից դեպի Ամերիկա, ինչպես պնդում է թեկնածուն, արտահանվում են էժան աշխատուժ և քրեական տարրեր։ Թրամփը հայտարարել է, թե պատ կկառուցի Մեքսիկայի հետ սահմանին և կստիպի նրան վճարել ծախսերը։

Թրամփը մահակ ունի պահած նաև ԱՄՆ խոշոր բիզների ներկայացուցիչների համար, որոնք իրենց արտադրությունը դուրս են տանում երկրից՝ էժան աշխատուժ փնտրելով։ Նա սպառնում է նրանց մինչև արտադրանքի (որը նրանք դուրս կտանեն ամերիկյան սահմաններից) արժեքի 30% բարձրացնել մաքսատուրքերը։

Հանրապետական թեկնածուն համոզված է, որ գործազրկության թվերն ԱՄՆ-ում իջեցված են առնվազն երկու անգամ, և իրեն հայտարարել է «աշխատատեղերի ապագա նախագահ»։ Նրա կարծիքով՝ ամերիկացիներին հարկավոր են ոչ այնքան արտոնություններ և սոցիալական ողորմություններ, որքան վստահություն վաղվա օրվա հանդեպ, հուսալի աշխատանք՝ ամերիկացուն պատշաճ աշխատավարձով։ Եվ նորից Թրամփը, տառացիորեն թեմայից թեմա թռչելով, վերադառնում է արտաքին քաղաքականությանը և «ուժի դիրքերից գործարք կնքելու» գաղափարախոսությանը։ Սաուդյան Արաբիան, օրինակ, պետք է վարձ վճարի այն բանի համար, որ ԱՄՆ-ը երաշխավորում է նրա անվտանգությունը։ Կասկածելի թեզ է, չէ՞ որ այդ երկիրը տարածաշրջանային տերություն է դարձել, որն ինքն է գլխավորապես լուծում պատերազմի և խաղաղության հարցերը Մերձավոր Արևելքում։

«Քանի անգամ են մեզ համոզել, թե չի կարելի դրդել Ռուսաստանին և Չինաստանին, և հենց դա էլ արեց Օբաման»։ Հիշելով իր ուղևորությունը Ռուսաստան՝ նա համոզված հայտարարում է, թե ընդհանուր լեզու կգտներ Պուտինի և ռուսների հետ։ Թրամփը, ըստ երևույթին, միտումնավոր չի շոշափում Ուկրաինայի թեման և միանգամայն ակնհայտորեն միավորներ է հավաքում հակառուսական հռետորաբանությունից վախեցած ամերիկացիների աչքում, հռետորաբանություն, որում ավելի ու ավելի հաճախ են հնչում ռազմաշունչ նոտաներ։

Գլոբալ մասշտաբով Թրամփը նորից դիմում է հօգուտ ԱՄՆ-ի վարձի գաղափարին՝ որպես փոխհատուցում աշխարհում նրա առաջնորդող դերի, և դա վերաբերում է ինչպես պոտենցիալ հակառակորդներին, այնպես էլ դաշնակիցներին։ Թրամփը դեմ է հանդես եկել Իրաքում ռազմական գործողությանը և մարդկային ու ֆինանսական այն զոհերին, որոնք ԱՄՆ-ը կրել է այդ պատերազմում։ Առաջնորդությունն, ըստ Թրամփի, միշտ չէ, որ մասնակցություն է նշանակում։ Առաջնորդությունը նշանակում է կարողանալ դրանից կոնկրետ տնտեսական, և որ գլխավորն է՝ ֆինանսական շահ կորզել՝ կոշտ բանակցություններ վարելով և արդյունավետ գործարքներ կնքելով։ Նրա համոզմամբ՝ ԱՄՆ գործող քաղաքական դասը չունի մարդիկ, որոնք ի վիճակի են նման բանակցություններ վարել և նման գործարքներ կնքել, իսկ ամերիկյան վերնախավի անզորությունն Ամերիկան վերածում է թուլացող գերտերության։

Բնական հարց է ծագում. ինչպիսի՞ն են ԱՄՆ նախագահ դառնալու Թրամփի շանսերը։ Կշռելով այնպիսի հսկաների քաղաքական քաշը, ինչպիսին են Բուշերի և Քլինթոնների ընտանեկան կլանները, շատերը փորձում են Թրամփին ներկայացնել որպես նախապես անհաջողության մատնված մեկի։ Բայց ընտրազանգվածի հոգնածությունը չափից ավելի ծանոթ դեմքերից, որոնք ծանոթ խոսքեր են ասում և անցած-գնացած քաղաքական շտամպներ դնում, կարող է հօգուտ «անկառավարելի Թրամփի» ծառայություն մատուցել։ Հրապուրում են նրա դատողությունների անկախությունը և նրա մոտեցումների թեկուզ ոչ անվիճելի, բայց ակնհայտ նորությունը։

Թրամփի քննադատները խոսում են այն մասին, թե նրա արտաքին քաղաքական հայացքները կարող են միայն վախեցնել ընտրազանգվածին։ «Հնարավոր է և այդպես,- կարծում է Ջերեմի Շապիրոն (Բրուքինգի ինստիտուտ),- բայց գուցե այդ քննադատները, ի տարբերություն միստր Թրամփի, վատ են հասկանում ամերիկացի ժողովրդին։ Նա ջուր է խմել ժողովրդական ցասման «ջրհորից», որը կիսում է հանրապետականների զգալի մասը։ Մարդիկ հոգնել են հին վերնախավերից, նրանց մանր ու ձանձրալի որոշումներից, այն դեպքում, երբ աշխատավոր դասը տառապում է տնտեսական կորուստներից և մշակութային դեգրադացիայից։ Նրանք այլևս չեն ուզում, որ ինչ-որ մեկն այդ ցասումն արտահայտի քաղաքական կոռեկտության լեզվով»։

Եվ այնուամենայնիվ, Թրամփը ստիպված է հաղթահարել օտարացման գիծն իր հանրահայտ մրցակիցների կողմից, և դրա համար հաշվեհամարներին մի քանի միլիարդ դոլար ունենալը բավական չէ։ Թրամփի դեմ կարող է միավորվել ինչպես հանրապետականների կուսակցության վերնախավը, այնպես էլ, հասկանալի է՝ դեմոկրատներինը։ Բայց թե՛ Բուշը, թե՛ Քլինթոնն իրենց մրցակիցներն ունեն կուսակցությունների ներսում, և նրանցից որևէ մեկի հետ Թրամփը նախընտրական քարոզարշավի մի որոշակի փուլում կարող է գալ իր սրտին այնքան սիրելի գործարքի։

Ինչ վերաբերում է նրա արտաքին քաղաքական մոտեցումներին, ապա դրանց կասկածելի պրագմատիզմից և կարծրությունից ելնելով՝ այդ մոտեցումներում հնչում է ավելի շուտ պայմանավորվելու, քան թե մնացյալ աշխարհին ամերիկյան գնահատականներն ու ամերիկյան արժեքները պարտադրելու ցանկություն։

Վերջին վարկանիշները վկայում են, որ Թրամփը վստահաբար առաջ է անցնում հանրապետականների մյուս թեկնածուներից, ներառյալ նաև Ջեբ Բուշից։

«Международная жизнь», օգոստոս, 2015