29.10.2015
ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԻ ՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆՆԵՐԸ (Վրաստան, Ադրբեջան, Թուրքիա)
ԱՌԱՋԱԲԱՆ
Սառը պատերազմի կանոններով ընթացող արդի քաղաքական-հասարակական գործընթացների իրողություններում ցանկացած հանրության անվտանգության գրավականն էապես պայմանավորված է տվյալ հանրության մտավոր և լայն առումով՝ ստեղծագործական ռեսուրսներով։ Միայն այդ ռեսուրսների առկայության և դրանց համապատասխան կազմակերպման պարագայում է հնարավոր ադեկվատ ընկալել ներկայիս բազմաչափ և հաճախ քաոտիկ բնույթ կրող մարտահրավերների օրինաչափությունները և մշակել ու իրագործել համապատասխան ռազմավարություններ, պատասխան գործողություններ։ Իր հերթին, մտավոր ռեսուրսներ հասկացությունը խիստ ընդգրկուն է և ներառում է կառավարման, գիտակրթական, հոգևոր-մշակութային և այլ ոլորտներ։ Այդ ընդհանրական համակարգում իրենց ուրույն տեղն ունեն այն հետազոտական կենտրոնները, որոնք կոչված են կիրառական բնույթի մշակումներով անմիջական մասնակցություն ունենալ վերը նշված ռազմավարությունների մշակման և իրականացման գործին։ Համաձայն ամերիկյան ավանդույթի (որտեղ ձևավորվել են առաջին նման կենտրոնները)՝ դրանք ընդունված է անվանել think tank-եր կամ «ուղեղային կենտրոններ» (ՈւԿ)։ Հատկանշական է, որ ՈՒԿ-ները հաճախ բնորոշում են որպես «մտքի ֆաբրիկաներ», «ազգային շահեր արտադրող» կամ «գաղափարախոսություն ստեղծող» կազմակերպություններ։ Համաձայն դեռևս նախորդ դարի կեսերին տրված ձևակերպման՝ կայացած ՈւԿ-ները պետք է կապող օղակ հանդիսանան ակադեմիական-համալսարանական գիտական հանրության և այսպես կոչված «որոշումներ ընդունողների»՝ իշխանության միջև1։ Հատկանշական է, որ ներկայում ընթացող բազմակենտրոն աշխարհակարգի ձևավորումն ուղեկցվում է նման կառույցների քանակի շեշտակի աճով, իսկ առաջատար երկրներում (օրինակ՝ Չինաստանում) անգամ ընդունվում են հատուկ պետական որոշումներ և ծրագրեր նոր ՈւԿ-ների ստեղծման և դրանց զարգացման վերաբերյալ։
Վերոնշյալից հետևում է, որ երկրների ներուժի լիարժեք գնահատումը, դրանց այսպես կոչված աշխարհաքաղաքական կամ աշխարհատնտեսական «կոորդինատների» հաշվարկումը ենթադրում են նաև համակարգված և վերլուծված տեղեկատվություն տվյալ երկրի ՈւԿ-ների համակարգի վերաբերյալ։ Ամենևին պատահական չէ, որ սկսած 2009 թվականից՝ ԱՄՆ Փենսիլվանիայի համալսարանը պարբերաբար հրապարակում է այն ՈՒԿ-ների գլոբալ վարկանիշը («The Think Tank Index»), որոնք զբաղվում են հանրային քաղաքականության, տնտեսության, սոցիալական, անվտանգության ոլորտների և այլ հետազոտություններով2։ Նկատենք, որ նմանատիպ հետազոտություններ սկսել են իրագործել նաև Ռազմավարական հետազոտությունների Ռուսաստանյան ինստիտուտը (РИСИ) և մի շարք այլ հետազոտական կենտրոններ։ Այսինքն՝ կարելի է ամրագրել, որ ՈւԿ-ների վերաբերյալ տեղեկատվության համակարգումը և դրանց գործունեության ուսումնասիրությունը դարձել են ակտուալ խնդիր ազգային անվտանգության համատեքստում։
Միևնույն ժամանակ, հայտնի է, որ տեղեկատվական ներկա (արդեն հինգերորդ) հեղափոխության պայմաններում շեշտակիորեն աճել են տեղեկատվական հոսքերը, և այսօր նման մեծ ծավալներով տեղեկատվության օբյեկտիվ վերլուծությունը դարձել է լրջագույն հիմնախնդիր։ Հավելենք նաև, որ «սառըպատերազմյան» արդի իրողություններում վարկանիշային ցուցակներն օգտագործվում են նաև պրոպագանդիստական-մանիպուլյացիոն նպատակներով։ Այդ պատճառով վերոնշյալ «The Think Tank Index»-ը կամ այլ հետազոտությունները միշտ չէ, որ անկանխակալ և լիարժեք են արտացոլում տարբեր տարածաշրջաններում գործող բազմաթիվ ՈւԿ-ների գործունեությունը։ Այս հանգամանքը վերաբերում է նաև այն ՈւԿ-ներին, որոնք իրենց գործունեությունը ծավալել են մեր հարևան երկրներում՝ Վրաստանում, Ադրբեջանում և Թուրքիայում։ Թերևս, կասկած չի հարուցում նաև այն փաստը, որ բավական բարդ աշխարհաքաղաքական իրավիճակում գտնվող Հայաստանի (ՀՀ և ԼՂՀ) ռազմաքաղաքական և վերլուծաբանական հանրության համար հարևանների ՈւԿ-ների վերաբերյալ լրացուցիչ տեղեկատվությունը կարող է օգտակար լինել և կիրառական նշանակություն ունենալ։
Ելնելով վերոնշյալ հանգամանքներից՝ ընթերցողին ներկայացվող աշխատությունում փորձ է արվել համակարգված ներկայացնել Վրաստանի, Ադրբեջանի և Թուրքիայի ՈՒԿ-ների ու նմանատիպ հետազոտական կենտրոնների ստեղծման և զարգացման նախադրյալները, ռազմավարական առաջնահերթությունները, այդ կենտրոնների պետական, գիտական և միջազգային կառույցների հետ ունեցած կապերը և այլն։ Նախագիծն իրագործել է «Նորավանք» գիտակրթական հիմնադրամի և ՀՊՏՀ «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի փորձագետներից կազմված համատեղ խումբը, և աշխատանքներն այս ուղղությամբ շարունակական բնույթ են կրելու։
1 Арутюнян Гагик, Распад «системы» и формирование будущего, НОФ «Нораванк», Ереван, 2011, Գագիկ Հարությունյան, «Ուղեղային կենտրոնները» և ազգային անվտանգությունը, «21-րդ ԴԱՐ», #1 (35), էջ 5, 2011։
2 http://www.scribd.com/The-Think-Tanks-and-Civil-Societies-Program/d/26565307.
Գ.Հարությունյան
«Նորավանք» ԳԿՀ Հայագիտական կենտրոնի ղեկավար
Ա.Սիմավորյան
ՀՊՏՀ «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի
«Ազգային անվտանգության հետազոտություններ» ծրագրի տնօրեն
Վ.Աթոյան
ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԻ ՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆՆԵՐԸ (Վրաստան, Ադրբեջան, Թուրքիա) (9.69MB)
