13.06.2023ԱՇԽԱՐՀԱԿԱՐԳԱՅԻՆ «ԵՌԱՈՏՔ» ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ. «Փաստ»
«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Հիմա աշխարհում յուրահատուկ իրավիճակ է ստեղծվել, որտեղ բախվում են խոշոր գերտերությունների շահերը։ Ինչպես ասել էր ԱՄՆ ԶՈւ գլխավոր շտաբի պետ Մարկ Միլլին, աշխարհը դառնում է եռաբևեռ, իսկ այդ երեք բևեռները Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, Ռուսաստանը և Չինաստանն են։ Սա նշանակում է, որ միաբևեռ աշխարհակարգը փլուզվում է։ Ու պատահական չէ, որ Արևմուտքը՝ ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ, շատ դժվարությամբ է զիջում իր դիրքերը և փորձում է թույլ չտալ, որ Ռուսաստանն ու Չինաստանը հզորանան ու ավելի ընդլայնեն իրենց ազդեցության գոտին։ Բայց, միևնույն ժամանակ, Արևմուտքի հետ դիմակայությունը հող է նախապատրաստում Ռուսաստանի ու Չինաստանի մերձեցման համար։
Այս երկրները տարբեր հարցերում համագործակցում են, նույնիսկ պարբերաբար համատեղ զորավարժություններ են անցկացնում` որպես ուժի ցուցադրություն։ Ու դա չինացի դիվանագետների կողմից բնորոշվում է որպես առանց սահմանափակումների համագործակցություն։ Բայց դրան զուգահեռ պետք է նկատի ունենալ, որ Ռուսաստանը և Չինաստանը տարբեր քաղաքակրթական արժեքներ են կրում, իսկ որոշ հարցերում էլ երկու երկրների շահերն ուղղակի բախվում են։ Օրինակ՝ Չինաստանը «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» ծրագրի շրջանակներում շատ է մեծացրել իր ազդեցությունը Միջին Ասիայի հինգ երկրում։ Իսկ վերջերս էլ Սիան քաղաքում, որտեղից ժամանակին սկսվել է «Մետաքսի ճանապարհը», անցկացվեց «Չինաստան-Կենտրոնական Ասիա» գագաթաժողովը, որին մասնակցում էին Միջին Ասիայի պետությունների ղեկավարները։
Ընդ որում, չինական կողմը խոստանում է մեծ գումարներ ներդնել այդ տարածաշրջանի ենթակառուցվածքային նախագծերում։ Չինական ազդեցության ընդլայնումը դեպի Միջին Ասիա արդեն իրողություն է այն պարագայում, երբ միջինասիական պետությունները ժամանակին եղել են բացառապես ռուսական ազդեցության գոտի։ Բնականաբար, չինական ներթափանցման հանգամանքը ՌԴ-ի շահերին հակասում է։ Պատահական չէ, որ շատ վերլուծաբաններ նշում են, թե Ուկրաինայում ընթացող կոնֆլիկտից ամենաշատը կարող է օգտվել Չինաստանը, քանի որ Ռուսաստանի պարտության դեպքում ռուսական ազդեցության տարածքները կարող են լիովին ընկնել չինական ազդեցության տակ։
Բացի այդ, Չինաստանը նաև հավակնություններ ունի ՌԴ-ի հեռավորարևել յան որոշ տարածքների նկատմամբ՝ համարելով, որ դրանք չինական տարածքներ են, որոնք ժամանակին անարդար պայմանագրերի արդյունքում են հանձնվել Ռուսաստանին։ Իսկ Ռուսաստանի հաղթանակի դեպքում Չինաստանը կարող է ուկրաինական հաջողված փորձն օգտագործել Թայվան ներխուժելու ու կղզին գրավելու համար։ Թայվանին տիրանալու հանգամանքը էականորեն կփոխի ուժերի դասավորությունը խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում։ Ուստի Արևմուտքի համար առավել մեծ վտանգ են ներկայացնում չինական աճող հավակնությունները, քան Ռուսաստանը։ Դրա համար էլ ԱՄՆ-ի կողմից փորձ է կատարվում Չինաստանի դեմ առավել լայն կոալիցիա ստեղծել, որի շրջանակներում են, օրինակ՝ Quad-ի (Անվտանգության քառակողմ երկխոսության) ձևաչափը, ինչի մեջ ընդգրկված են ԱՄՆ-ը, Ճապոնիան, Հնդկաստանը, Ավստրալիան, և AUKUS եռակողմ պաշտպանական դաշինքը, որտեղ ընդգրկված են Մեծ Բրիտանիան, ԱՄՆ-ը և Ավստրալիան։
Այս ամենի հետ մեկտեղ ԱՄՆ-ը փորձում է նաև Հարավ-արևել յան Ասիայի այլ երկրների ևս ընդգրկել հակաչինական համագործակցության շրջանակներում։ Օրինակ՝ Վաշինգտոնը որոշել է մեծացնել իր ռազմական ներկայությունը Ֆիլիպիններում։ Իսկ Չինաստանը փորձեր է կատարում ռազմաբազաներ բացել խաղաղօվկիանոսյան կղզիների տարածքներում, ինչի մասով ԱՄՆ-ը մեծ վտանգներ է տեսնում։ Օրինակ՝ Արևմուտքի ներգործության արդյունքում էր, որ Սողոմոնյան կղզիները որոշեց թույլ չտալ, որ չինացիները ռազմաբազաներ բացեն իրենց տարածքում։ Ուշագրավ է, որ ԵՄ մաս կազմող պետությունները այնքան էլ շահագրգռված չեն Չինաստանի հետ դիմակայության մեջ մտնելու հանգամանքով, ինչքան որ ԱՄՆ-ն է շահագրգռված։ Նրանք մեծապես հետաքրքրված են Չինաստանի հետ առևտրային ու տնտեսական հարաբերությունների խորացմամբ ու եկամուտներով։ Դրա մասին են վկայում Գերմանիայի կանցլեր Շոլցի ու Ֆրանսիայի նախագահ Մակրոնի՝ Պեկին կատարած այցելությունների արդյունքում հնչած ուղերձները։
Թերևս նաև աշխարհագրական հեռավորությամբ պայմանավորված՝ ԵՄ-ն հակաչինական բլոկի մաս չի կազմում։ Բայց քանի որ ԱՄՆ-ը գնալով մեծացնում է իր ռազմական ներկայությունը Հարավ-արևել յան Ասիայում ու զինում է Թայվանին՝ Չինաստանին զսպելու համար, Պեկինն էլ իր հերթին փորձում է հակակշռել Վաշինգտոնին։ Վերջերս Չինաստանը պայմանագիր կնքեց Կուբայի հետ այդ երկրում հետախուզական բազա ստեղծելու վերաբերյալ` խոստանալով Կուբայում ներդնել մի քանի միլիարդ դոլար։ Այս ամենը նշանակում է, որ Չինաստանը մուտք է գործում ԱՄՆ-ի մերձակա տարածք ու կարող է Կարիբյան ավազանում մշտադիտարկման տակ պահել այդ երկրի ռազմական շարժերը։ Պատահական չէ, որ շատ փորձագետներ այս իրավիճակը նմանեցնում են սառը պատերազմի ընթացքում տեղի ունեցող իրադարձություններին։ Նույնիսկ վերլուծություններ կան, որ առաջիկանում ԱՄՆ-ի ու Չինաստանի միջև նոր սառը պատերազմ է սկսվելու, բայց այն լիովին տարբեր է լինելու ԱՄՆ-ի ու ԽՍՀՄ-ի միջև եղած սառը պատերազմից և ընթանալու է ժամանակակից պայմաններին համապատասխան, որի բնորոշ կողմերից մեկն էլ լինելու է տեխնոլոգիական մրցավազքը։
Արտակ Գալստյան
past.am
դեպի ետ