20.02.2023ԱՇԽԱՐՀԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԱՌՃԱԿԱՏՄԱՆ ԴԻԱՊԱԶՈՆԸ ԵՎ ՀԱՐԱՎԱՅԻՆ ԿՈՎԿԱՍԸ. «Փաստ»
«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Ներկա աշխարհաքաղաքական վերադասավորումները նոր շրջափուլ են մտել։ Եվ դա կապված է համաշխարհային խաղացողների միջև մրցակցության խորացմամբ։ Արևմուտքն՝ ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ, ամեն ինչ անում է, որ համաշխարհային մակարդակում պահպանի իր գերիշխող դիրքերը։ Մյուս կողմից էլ Ռուսաստանը և Չինաստանն են միաբևեռ աշխարհակարգի փոփոխությանը միտված հայտ ներկայացրել։ Ըստ այդմ, Արևմուտքը վտանգավոր է համարում Ռուսաստանի հաջողությունը ուկրաինական ճակատում, դրա համար էլ շարունակում է մեծ օգնություն ցուցաբերել Ուկրաինային, որպեսզի այդ երկրի բանակը դիմագրավի ռուսական զինված ուժերին։ Այդ ռազմատեխնիկական օժանդակության արդյունքում է, որ Ուկրաինայում ռազմական գործողությունները շարունակվում են, և չնայած շուտով կլրանա ուկրաինական պատերազմի մեկ տարին, սակայն դեռևս պարզ չէ, թե ինչ ելք կարող է ունենալ հակամարտությունը։
Ավելին, նույնիսկ բացառված չեն իրադարձությունների զարգացման վտանգավոր սցենարները, երբ, օրինակ՝ անմիջական սպառնալիք զգալու դեպքում Ռուսաստանը կարող է տակտիկական միջուկային զենք կիրառել։ Իր հերթին Ռուսաստանի նկատմամբ Արևմուտքի պատժամիջոցների սահմանումը մեծ փոփոխություններ է առաջ բերել համաշխարհային տնտեսության մատակարարման շղթաներում, հումքի, պարենի և էներգակիրների շուկաներում։ Եվ դրանով է նաև պայմանավորված, որ համաշխարհային մակարդակով ինֆլ յացիան ու գնաճը բարձր ցուցանիշների են հասել, ու դրանից տուժում են նաև արևմտյան երկրները։ Այս առումով հատկապես ծանր է Մեծ Բրիտանիայի վիճակը, որտեղ այս տարի նույնիսկ ռեցեսիա է կանխատեսվում։ Իսկ Ռուսաստանից արտահանվող հումքի հիմնական սպառումը Եվրոպայից վերաուղղվել է դեպի ասիական շուկա՝ մասնավորապես Հնդկաստան և Չինաստան։
Արևմուտքի համար ուկրաինական հակամարտության՝ իրենց ձեռնտու կերպով հանգուցալուծումն անհրաժեշտ է նաև Չինաստանին զսպելու տեսանկյունից, քանի որ Պեկինը կարող է օգտվել ուկրաինական փորձից և ներխուժել ու գրավել Թայվանը։Միևնույն ժամանակ, Արևմուտքին անհանգստացնում է նաև Չինաստանի տնտեսական ու տեխնոլոգիական առաջընթացը, ինչը կարող է հնարավորություն տալ չինական կողմին կարճ ժամանակ անց տեխնոլոգիական զարգացման մակարդակով գերազանցել արևմտյան երկրներին։ Դրա համար ԱՄՆ-ը և նրա դաշնակիցները պատժամիջոցներ են սահմանում Չինաստանի նկատմամբ առաջատար տեխնոլոգիաների, մասնավորապես չիպերի արտահանման ոլորտում։ Միևնույն ժամանակ միջազգային արենայում Չինաստանի՝ աճող ամբիցիաներին հակազդելու նպատակով ԱՄՆ-ի ակտիվ դերակատարությամբ մի շարք համագործակցության ձևաչափեր են ձևավորվել։ Օրինակ՝ եռակողմ պաշտպանական դաշինքի՝ ԱՄՆՄեծ Բրիտանիա-Ավստրալիա (AUKUS) և քառակողմ անվտանգային երկխոսության՝ ԱՄՆՃապոնիա-Հնդկաստան-Ավստրալիա (Quad) շրջանակներում։
Իսկ Ռուսաստանն ու Չինաստանն էլ իրենց հերթին համագործակցում են Իրանի հետ, որի լարված հարաբերություններն Արևմուտքի հետ պահպանվում են։ Ու հետաքրքրական է, որ Իրանի հետ համագործակցությունն ընդգրկում է առաջին հերթին տնտեսական բաղադրիչը։Օրինակ՝ Ռուսաստանը խոստացել է հսկայական չափերի ներդրումներ կատարել Իրանի էներգետիկ ոլորտում, իսկ Չինաստանը Իրանից էներգակիրների գլխավոր ներկրողներից է։ Չինաստանը, Իրանը և Ռուսաստանը նաև աշխատում են արևմտյան պատժամիջոցները շրջանցելու և իրենց համար արևմտյան SWIFT միջբանկային վճարահաշվարկային համակարգի անալոգը ստեղծելու ուղղությամբ։
Չինաստանը նաև ջանքեր է գործադրում, որպեսզի մարտահրավեր նետի միջազգային շուկայում դոլարի գերիշխանությանը, և նավթի վաճառքը նաև յուանով իրականացվի։ Չինաստանի, Իրանի և Ռուսաստանի փոխգործակցությունն ընդգրկում է նաև ռազմատեխնիկական ոլորտը։ Ուկրաինայում ընթացող պատերազմի ընթացքում իրանական անօդաչուները մեծ արդյունավետությամբ կիրառվեցին ռուսական զինված ուժերի կողմից։ Իսկ Ռուսաստանն էլ մտադիր է դրա փոխարեն Իրանին կործանիչներ տրամադրել։ Այս ամենին զուգահեռ տեղեկություններ են տարածվում նաև ռուս-իրանական համատեղ անօդաչուների արտադրության կազմակերպման մասին։
Չինաստանն էլ իր հերթին է ցանկանում 15 հազար անօդաչու ստանալ Իրանից։ Ու այս պայմաններում բազմաթիվ փորձագետներ, այդ թվում՝ արևմտյան, կարծում են, թե միաբևեռ աշխարհակարգի փոխարեն անցում ենք կատարում դեպի բազմաբևեռ աշխարհակարգ, որի ամենակարևոր խաղացողներից են հենց Ռուսաստանն ու Չինաստանը, իսկ Արևմուտքի՝ իր գերիշխանությունը պահպանելու ճիգերը վերջնական հաշվով չեն կարող իրավիճակը փոխել։ Ինչ վերաբերում է տարածաշրջանային զարգացումներին, ապա աշխարհաքաղաքական առճակատումը չի շրջանցում նաև Հարավային Կովկասը։ Ուկրաինայում ընթացող ռազմական գործողությունների ֆոնին կարող է թվալ, թե Ռուսաստանը քիչ-քիչ դուրս է մղվելու տարածաշրջանից, քանի որ, ինչպես հարկն է, չի աջակցում իր ռազմավարական դաշնակից Հայաստանին, որն ագրեսիայի զոհ է դարձել։
Դրա համար էլ տպավորություն է առաջանում, թե ռուսական ազդեցության թուլացման արդյունքում Արևմուտքի աջակցությամբ այդ տեղը կարող է լրացնել Թուրքիան։ Բայց ռուսական կողմի պասիվացումը ժամանակավոր բնույթ է կրում, քանի որ Հարավային Կովկասն ու Հայաստանը ռազմավարական նշանակություն ունեն այդ երկրի համար։ Եվ պատահական չէ, որ ՀՀ-ում ՌԴ դեսպան Կոպիրկինը հայտարարեց, թե Հայաստանից և Հարավային Կովկասից հեռանալը ՌԴ ծրագրերի մեջ չի մտնում։
Արտակ Գալստյան
past.am
դեպի ետ