23.11.2025«ԹՅՈՒՐՔԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀԻ» ԿԱՌՈՒՑՈՒՄԸ. ԻՆՉՊԵՍ Է ԱՆԿԱՐԱՆ ԱՄՐԱՊՆԴՈՒՄ ԻՐ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԵՏԽՈՐՀՐԴԱՅԻՆ ՏԱՐԱԾՔՈՒՄ
«Իրավունք»-ի զրուցակիցն է Արծրունու անվան Սեւծովյան-Կասպյան տարածաշրջանի ինստիտուտի տնօրեն, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի Պրիմակովի անվան համաշխարհային տնտեսության եւ միջազգային հարաբերությունների ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու ՎԻԿՏՈՐ ՆԱԴԵԻՆ-ՌԱԵՎՍԿԻՆ:
«ՇԱՏԵՐԸ ՀՈՒՅՍ ՈՒՆԵԻՆ ԳՏՆԵԼ ՆՈՐ «ՄԵԾ ԵՂԲԱՅՐ»
— ԽՍՀՄ փլուզումը «Մեծ Թուրանի» ստեղծման հույսեր արթնացրեց Թուրքիայում, եւ Անկարան իր հովանու ներքո նոր «թյուրքական նախագծի» իրականացում նախաձեռնեց: Թուրքիան զգալի ջանքեր է գործադրել իր ղեկավարությամբ «Թյուրքալեզու պետությունների միավորման» ստեղծման գործում: Ինչպիսի՞ զարգացումների սպասենք, ըստ Ձեզ:
— 90-ականների սկզբին՝ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո, աշխարհի քաղաքական քարտեզի վրա հայտնվեցին նոր անկախ թյուրքալեզու պետություններ՝ Ադրբեջանը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը, Թուրքմենստանը եւ Ուզբեկստանը: 1991 թ.-ի դեկտեմբերին ԽՍՀՄ փլուզման լուրը Թուրքիայում ընդունվեց աննախադեպ ազգային ցնծությամբ, եւ Թուրքիայի Հանրապետության նախագահ այն ժամանակվա Թուրղութ Օզալը հանդիսավոր կերպով հայտարարեց, որ «թուրքերի դարը» մոտենում է: Այն համոզմունքը, որ եկել է «Մեծ Թուրան» ստեղծելու ժամանակը, նույնպես դարձավ գործնականում համընդհանուր: Այս գաղափարի բազմաթիվ կողմնակիցներ կային նորանկախ պետությունների մեծ մասում, եւ դրա կողմնակիցներին ինչ-որ կերպ սթափեցնելու փորձերը խիստ բացասաբար էին ընդունվում: Չնայած այս գաղափարի անհեթեթությունը անկասկած էր:
Պետք է նշել, որ պանթուրքիստական գաղափարը հակասում էր քեմալիստական ազգայնականության սկզբունքին: Վերջինս, ըստ Աթաթուրքի, «տարանջատվում էր ռասսայական ազգայնականությունից եւ պանթուրքիզմից, եւ ընկալվում էր որպես քաղաքական ազգի գաղափարախոսություն Թուրքական Հանրապետության սահմաններում (եւ ոչ թե թյուրքական էթնիկ ազգի, ինչպես հատկապես պանթուրքիստների դեպքում էր): Պետք է նաեւ նշել, որ ԽՍՀՄ-ում իրենց «մեծ եղբորը» ՝ ի դեմս Ռուսաստանի, կորցնելով՝ թյուրք-մուսուլմանական հանրապետություններում շատերը հույս ունեին գտնել նոր «մեծ եղբայր», որից ակնկալում էին լայնածավալ օգնություն: Սակայն, չնայած կապերի ընդլայնման ներուժին՝ ոչ միայն միջպետական հարաբերություններում, այլեւ քաղաքացիների միջեւ անմիջական շփումներում, Թուրքիայի ազդեցությունն այս երկրների վրա չհասավ սպասվող ծավալներին։ Թուրքիայի եւ Ռուսաստանի միջեւ տնտեսական համագործակցությունը, հիմնականում ռուսական ավելի մեծ շուկայի շնորհիվ, շատ ավելի արագ էր զարգանում, հանգեցնելով թուրքական տնտեսության աճի եւ Թուրքիայի՝ որպես Մերձավոր Արեւելքի խոշոր ուժային կենտրոնի դիրքերի ամրապնդմանը։
«ԹՈՒՐՔԵՐԸ ՉԿԱՐՈՂԱՑԱՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑՆԵԼ ԻՐԵՆՑ «ԱԶԳԱՅԻՆ ԻԴԵԱԼԸ»
— Որքանո՞վ եք հաջողված համարում իր «ազգային իդեալը» իրականացնելու եւ իր կողմից վերահսկվող ու կառավարվող թյուրքական աշխարհ ստեղծելու Թուրքիայի ջանքերը։ Որքանո՞վ է այս «իդեալը» հակասում Ռուսաստանի եւ Իրանի շահերին։
— Թուրքիան դեռեւս 1992 թ.-ին կոնկրետ քայլեր ձեռնարկեց թյուրքալեզու (կամ, թուրքական տերմինաբանությամբ՝ «թուրքական» պետությունների) միություն ստեղծելու ուղղությամբ։ 1992 թ.-ի հոկտեմբերի 30-31-ին Անկարայում տեղի ունեցավ նախկին ԽՍՀՄ հինգ թյուրքալեզու պետությունների (Ադրբեջան, Ղազախստան, Ուզբեկստան, Ղրղզստան, Թուրքմենստան) եւ Թուրքիայի ղեկավարների հանդիպումը, որը համընկավ Թուրքիայի Հանրապետության հռչակման 69-ամյակի հետ։ Հարկ է նշել, որ իրանական իսլամական ֆունդամենտալիզմի դեմ թուրքական վահան ստեղծելու արեւմտյան գաղափարին նախատեսվում էր աջակցել խոշոր ֆինանսական ներդրումներով, որոնք նախատեսված էին ամբողջ նախագծի հիմքը դնելու եւ Թուրքիայի հեղինակությունը հետխորհրդային տարածքի թյուրք-մուսուլմանական պետություններում ամրապնդելու համար: Սակայն, Արեւմուտքը հասկացավ, որ նման ֆինանսական ներդրումներն անհնար է վերահսկել, ուստի՝ ավելի ճիշտ համարեց, որ ինքը հովանավորի նախագիծը: Ավելին, Թուրքիան ակնհայտորեն չուներ սեփական ռեսուրսներ նման լայնածավալ նախագիծ իրականացնելու համար:
Նշենք, որ նորանկախ թյուրք-մուսուլմանական պետություններում էլ իրականությունը հեռու էր թուրքական «ազգային իդեալից»: Պարզվեց, որ միասնական թուրքերենի (թյուրքական) լեզվի գաղափարն առասպել (միֆ) է։ Դարեր շարունակ թյուրքական լեզուները զարգացել էին տարբեր պայմաններում, բազմազան սոցիալ-քաղաքական եւ մշակութային միջավայրերում, ինչը հանգեցրել է հնչյունաբանության եւ բառապաշարի զգալի տարբերությունների։ Անհիմն էր նաեւ այն գաղափարը, որ «բոլոր թուրքերը մահմեդականներ են»։ Ոչ բոլոր թյուրքալեզու ժողովուրդներն են դավանում իսլամ։ Այսպես. չուվաշները եւ Մոլդովայի գագաուզները ուղղափառներ են, տուվացիները՝ լամաիստներ եւ այլն: Նույնիսկ ադրբեջանցիները՝ թուրքերի կարծիքով իրենց ամենամոտ էթնիկ խումբը, շիա մուսուլմաններ են, որոնք հենց Թուրքիայում համարվում են «անարգ շիաներ»: Ավելի նշանակալի էին թուրքերի եւ հետխորհրդային տարածքի թյուրքական ժողովուրդների միջեւ մշակութային տարբերությունները: Ռուսական կայսրության շրջանակներում թյուրքալեզու ժողովուրդների մոտ առաջացել եւ զարգացրել են իրենց ազգային մշակույթները։ Այս գործընթացները հետագայում զարգացել են ԽՍՀՄ-ում՝ պետական զգալի աջակցությամբ եւ ռուսական մշակույթի ազդեցությամբ։ Հետեւաբար, թյուրքալեզու ժողովուրդներն ակնհայտորեն չէին ցանկանում հրաժարվել իրենց ազգային մշակույթներից։
Ոչ պակաս նշանակալից է այն փաստը, որ նորանկախ պետությունների ամրապնդված ազգային էլիտաները, իշխանության գալով, չէին ցանկանում ոչ միայն ամբողջությամբ հանձնել այս իշխանությունն իրենց նոր «մեծ եղբորը», այլեւ կիսել այն։ Հետեւաբար, թե՛ 90-ականներին (որոնք «թուրքական նախագծի» զարգացման համար ամենաբարենպաստ տարիներն էին), թե՛ 21-րդ դարում թուրքերը չկարողացան իրականացնել իրենց «ազգային իդեալը»՝ «Մեծ Թուրանի» ստեղծումը: «Թուրքական նախագծի» իրականացման հետ կապված իրավիճակը սկսեց փոխվել Թուրքիայում 2002 թ.-ին «Արդարություն եւ զարգացում» կուսակցության իշխանության գալով: ԱԶԿ-ն Թուրքիան դիրքավորեց որպես «Արեւելքի եւ Արեւմուտքի միջեւ կամուրջ», ակտիվացնելով իր ջանքերը համաթուրքական միջոցառումներ կազմակերպելու եւ անցկացնելու համար:
ՈՐՈ՞ՆՔ ԵՆ «ԹՅՈՒՐՔԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀ» ՍՏԵՂԾԵԼՈՒ ԳՈՐԾԻՔՆԵՐԸ
— Որո՞նք են Անկարայի կողմից վերահսկվող եւ կառավարվող «թյուրքական աշխարհ» ստեղծելու գործիքները։
— 2006 թ.-ի սեպտեմբերին, երկարատեւ ընդմիջումից հետո, Անթալիայում տեղի ունեցավ Թուրքալեզու պետությունների եւ ժողովուրդների 10-րդ համագումարը՝ ֆորումի համակարգող, Թուրքիայի պետնախարար Բեշիր Ալաթայի նախագահությամբ եւ վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հովանավորությամբ: Համագումարին մասնակցեցին հետխորհրդային հանրապետությունների եւ աշխարհի այլ թյուրքալեզու ժողովուրդների ներկայացուցիչներ: Մասնակցեցին նաեւ ՌԴ մի շարք շրջանների, այդ թվում՝ Չեչնիայի Հանրապետության, Թաթարստանի, Բաշկորտոստանի, Սախա-Յակուտիայի Հանրապետության եւ Ալթայի Հանրապետության պատվիրակներ: Թուրքիայի կողմից նշանակալի նախաձեռնություններից մեկը թուրքալեզու ժողովուրդների ասամբլեայի ստեղծումն էր, որը հետագայում վերանվանվեց Թուրքալեզու ժողովուրդների համաշխարհային ասամբլեայի: Այն միավորում էր թյուրքալեզու տարածաշրջանների ՀԿ-ները, այդ թվում՝ հետխորհրդային տարածքում գործողները: Հետաքրքիր է, որ այս կազմակերպությունն աջակցում է նողայական «Բիրլիկ» («Միասնություն») շարժման ՝ «Նողայական Հանրապետություն» ստեղծելու պահանջին, ինչը խորքում խիստ հակառուսական տարրեր է պարունակում:
Արդեն իսկ ստեղծված կառույցներից բացի, 2009 թ.-ի հոկտեմբերի 3-ին, Նախիջեւանում կայացած թյուրքալեզու պետությունների գագաթնաժողովում ստեղծվեց եւս մեկ միջազգային կազմակերպություն՝ Թյուրքալեզու պետությունների համագործակցության խորհուրդը: Այս նոր միավորման մասնակիցների թվում էին Ադրբեջանը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը եւ Թուրքիան: 2011 թ.-ի հոկտեմբերի 21-ին Ալմաթիում տեղի ունեցավ Խորհրդի առաջին գագաթնաժողովը՝ Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաեւի նախագահությամբ: Նազարբաեւը կոչ արեց Ուզբեկստանին եւ Թուրքմենստանին միանալ նոր կազմակերպության ձեւավորման եւ աշխատանքի գործընթացին: Բացի այդ, Ղազախստանի նախագահը նախաձեռնեց Թյուրքալեզու խորհրդարանական ժողովի, Ավագների խորհրդի եւ Թյուրքական ակադեմիայի ստեղծումը (վերջինս զբաղվելու է թյուրքական մշակույթի ընդհանուր պատմական արմատների ուսումնասիրությամբ): Երկար տարիներ Ֆեթուլլահ Գյուլենը (ում Էրդողանը 2014 թ.-ին հայտարարեց իր ոխերիմ թշնամի) պանթյուրքական նախագծի առաջխաղացման գլխավոր դեմքն էր։ Քարոզիչն ինքը չէր թաքցնում իր դերը Թուրքիայի «մեղմ ուժի քաղաքականության» իրականացման գործում։ Թուրքիան նաեւ մշակել է պետական ծրագրեր՝ թյուրքալեզու տարածաշրջաններում ծավալապաշտական քայլեր իրականացնելու համար։ 1992 թ.-ին Թուրքիայի Հանրապետության վարչապետի աշխատակազմին կից ստեղծվեց Թուրքական համագործակցության եւ զարգացման վարչությունը (TIKA), որը 26 000 կրթաթոշակ է հատկացրել թյուրքալեզու ուսանողներին՝ թուրքական համալսարաններում սովորելու համար։
Ավելին, Թուրքիայի կրթության նախարարությունը, թյուրքալեզու հանրապետություններում մասնավոր հիմնադրամներն ու կազմակերպությունները, ընկերություններն ու ինստիտուտները նախաձեռնել են բազմաթիվ կրթական ծրագրեր: 2000 թ.-ին Թուրքիայում սովորում էր 18 600 թյուրքալեզու ուսանող: Չնայած այս ծրագրերը գրեթե ամբողջությամբ իրականացվել են, թյուրքալեզու ուսանողների կրթությունը շարունակվում է: Այս ծրագրերից բացի, միջպետական մակարդակով ստեղծվել են ղրղզա-թուրքական «Մանաս» համալսարանը եւ թուրք-ղազախական «Հոջա Ահմեդ Եսեւիի» միջազգային համալսարանը: Թուրքմենստանում բացվել է միջազգային Թուրք-թյուրքական պետական համալսարանը: 1991 թ.-ին Բաքվի բիզնեսի կառավարման ինստիտուտում ստեղծվել է Թուրքական աշխարհի հետազոտման հիմնադրամը: Ֆեթուլլահ Գյուլենի «Հիզմեթ» շարժման հովանու ներքո՝ հետխորհրդային հանրապետություններում ստեղծվել են տասնյակ «թուրքական լիցեյներ»: Ղազախստանում ստեղծվել է նման 26, Ուզբեկստանում՝ 26, Ադրբեջանում՝ 26, Ղրղզստանում՝ 13 եւ Թուրքմենստանում՝ ավելի քան 20 ուսումնական հաստատություն: ՌԴ-ում ստեղծվել են նաեւ մի քանի թուրքական լիցեյներ՝ Թաթարստանում, Բաշկորտոստանում, Հյուսիսային Կովկասում եւ նույնիսկ Բուրյաթիայում: 90-ականներին օտարերկրյա մուսուլման միսիոներները դասավանդում էին բազմաթիվ ռուսական կրթական հաստատություններում եւ երիտասարդական դասընթացներ էին անցկացնում տարբեր կասկածելի «կենտրոններում»։ Սովորաբար, Հյուսիսարեւմտյան Կովկասում եւ Մերձվոլգյան շրջանում երիտասարդ մուսուլմանների կրթությունն իրականացվում էր թուրքական կառույցների օգնությամբ՝ հայտնի «Նուրջուլար» սուֆիական միաբանության միջոցով։ Այս շարժումը, որի կողմնակիցները հայտնի են նաեւ որպես նուրսականներ, արգելվել է մի շարք երկրներում, այդ թվում՝ ՌԴ-ում, Ադրբեջանում (2014 թ.-ի սկզբին «Մեծ կաշառք» գործողության ժամանակ, - խմբ.) եւ Ուզբեկստանում։ ՌԴ-ում նուրսականների գործունեությունն արգելելու նախադեպը Մոսկվայի Կոպտեւսկի շրջանային դատարանի 2007 թ.-ի որոշումն էր, որով Սաիդ Նուրսիի՝ ռուսերեն հրատարակված աշխատանքները համարվել են ծայրահեղական։ ՌԴ իշխանությունների կարծիքով, նման միջոցառումները նպատակ ունեն թուլացնել այս շարժման կողմնակիցների ազդեցությունը ռուսաստանաբնակ մուսուլմանների վրա: «Նուրջիլար» (կրոնական միություն) անվամբ աղանդը ներառված է Կենտրոնական Ասիայի համագործակցության կազմակերպության (ԿՀԿ) անդամ պետություններում՝ ՌԴ-ում, Ղազախստանում, Ղրղզստանում, Տաջիկստանում եւ Ուզբեկստանում արգելված ահաբեկչական եւ կրոնական ծայրահեղական կազմակերպությունների ցանկում:
Մեկ այլ կարեւոր ինտեգրացիոն կազմակերպություն՝ Թուրքական խորհուրդը կամ Թուրքալեզու պետությունների խորհուրդը ստեղծվել է 2009 թ.-ի հոկտեմբերին: Դրա մշտական անդամներն են Թուրքիան, Ադրբեջանը, Ղազախստանը եւ Ղրղզստանը, իսկ Թուրքմենստանը եւ Ուզբեկստանը ասոցացված անդամներ են: Խորհուրդը ստեղծելիս նրա հիմնադիրները բաժանել են լիազորությունները եւ Խորհրդին առնչվող հաստատությունները տեղակայելու իրավունքը: Խորհրդի ստեղծման նախաձեռնող եւ հովանավոր Թուրքիան 2009 թ.-ին իր մայրաքաղաք Անկարայում տեղակայեց Թուրքական մշակույթի միջազգային կազմակերպությունը եւ դրա քարտուղարությունը: Հիմնադիր համագումարը Նախիջեւանում անցկացնելուց հետո, Ադրբեջանը Բաքվում տեղակայեց Խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովը: Միջազգային Թուրքական ակադեմիան գտնվում է Ղազախստանի մայրաքաղաք Աստանայում: Ընդհանուր թյուրքական պատմության դասագիրքը, որը հասանելի է բոլոր թյուրքալեզու երկրների երիտասարդ քաղաքացիներին, այն նախագիծն է, որի վրա Թուրքական խորհուրդն աշխատել է իր ստեղծման օրվանից: Ադրբեջանը, Ղազախստանը եւ Ղրղզստանը:
Վերջապես, 2021 թ.-ի նոյեմբերի 12-ին ստեղծվեց Թյուրքալեզու պետությունների կազմակերպությունը, 2009 թ.-ի հոկտեմբերի 3-ին անվանափոխվեց, չեղարկելով «Թյուրքալեզու պետությունների համագործակցության խորհուրդ անվանումը: Այն փաստացի Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության գործիքն է, որն իր տնտեսական եւ այլ շահերն իրականացնում է ԹՊԿ-ի միջոցով: ԹՊԿ անդամներն են Թուրքիան, Ադրբեջանը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը եւ Ուզբեկստանը: Դիտորդ երկրների թվում են Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետությունը, Հունգարիան եւ Թուրքմենստանը: Կազմակերպության ներկայիս գագաթնաժողովը, որը նշում է իր 15-ամյակը, տեղի է ունեցել Բիշքեկում՝ «Թյուրքալեզու աշխարհի ամրապնդում. տնտեսություն, ինտեգրում, կայուն զարգացում, թվային ապագա եւ անվտանգություն բոլորի համար» կարգախոսով: Հարկ է նշել, որ ԹՊԿ-ն նաեւ իրականացնում է «Մեծ Թուրան» գաղափարախոսական թյուրքական բաղադրիչի եւս մեկ հայեցակարգը, անցում միասնական՝ լատինատառ այբուբենի:
«ՊԱՆԹՅՈՒՐՔԻՍՏԱԿԱՆ ԳԻԾԸ ՉԻ ՀԱՄԸՆԿՆՈՒՄ ՌԴ ՇԱՀԵՐԻ ՀԵՏ ԵՎ ՆՈՒՅՆԻՍԿ ՎՏԱՆԳԱՎՈՐ է»
— Կարդալով Ձեր հոդվածները՝ հստակ տպավորություն է ստեղծվում, որ Թուրքիան, մեղմ ասած, Ռուսաստանի ռազմավարական հակառակորդն է։ Այնուամենայնիվ, Ռուսաստանի իշխանություններն ավելի ու ավելի են խոսում Թուրքիայի հետ ռազմավարական գործընկերության եւ փոխադարձ շահերի մասին։ Արդյո՞ք Թուրքիայի հետ երկարաժամկետ գործընկերությունն իրատեսական է:
— Ավելի շուտ, այս խոսքերը քաղաքական նպատակահարմարությանը հարգանքի տուրք են։ Մեր շահերը տարբերվում են, եւ բավականին էականորեն։ Պանթյուրքիստական գիծը չի համընկնում Ռուսաստանի շահերի հետ եւ նույնիսկ վտանգավոր է մեզ համար։ Ռուսաստանի տարածքի 56 տոկոսը կազմված է էթնիկ խմբերից, որոնց մեծամասնությունը թյուրքական է։ Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ դաշինքը, այս փուլում, ավելի շատ մարտավարական է. հակառակը ինքնախաբեություն է։ Ռուսաստանը ներկայումս որոշ չափով մեկուսացված է արեւմտյան երկրներից, ինչպես նաեւ, զգալի չափով, մեկուսացված է եւ Թուրքիան։ Թուրքիան փորձում է տարածաշրջանում վարել անկախ քաղաքականություն, ինչը, իհարկե, չի կարող գոհացնել իր դաշնակիցներին, մասնավորապես՝ Միացյալ Նահանգներին: Էրդողան-Գյուլեն հակամարտությունը նույնպես չպետք է մոռացվի: Էրդողանն ԱՄՆ-ի կողմից Գյուլենին ցուցաբերվող աջակցությունը համարում էր իր իշխանությանը սպառնացող վտանգ: Ըստ երեւույթին, նա հեռու չէ ճշմարտությունից:
Հաշվի առնելով այս գործոնները՝ կարելի է խոսել մեր երկրների միջեւ որոշակի մերձեցման մասին, բայց ոչ ավելին: Ի դեպ, հարկ է նշել, որ Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ դաշինքը, նույնիսկ մարտավարական առումով, միշտ անհանգստացրել է Միացյալ Նահանգներին: ԱՄՆ-ն նման դաշինքը համարում է իր ազգային շահերին սպառնացող վտանգ: Արտասահմանում այս հարցերը շատ լուրջ են ընդունվում եւ միշտ ուսումնասիրվում են փորձագիտական մակարդակով:
Վերադառնալով թյուրքական կայսրություն՝ «Մեծ Թուրան», եւ ինչ-որ վերազգային կազմավորում ստեղծելու գաղափարին՝ ասեմ, որ լեզվական մոտիկությունը երբեք հիմք չի հանդիսացել կայուն պետական կազմավորումների ստեղծման համար։ Պանգերմանիզմը, պանսլավիզմը եւ պանարաբիզմը բոլորն էլ դրա վառ օրինակներն են։ Օրինակ՝ գերմանախոս Ավստրիան ոչ մի ցանկություն չունի դառնալ Գերմանիայի մաս, Եգիպտոսի եւ Սիրիայի ձեւավորած Արաբական Միացյալ Հանրապետությունը գոյատեւեց ընդամենը 3 տարի (1958-1961թթ.), իսկ սլավոնական, լեզվական առումով մոտիկ Լեհաստանը, եղել եւ մնում է Ռուսաստանի ոխերիմ հակառակորդը։ Մեծ քաղաքականության մեջ գերակշռում են ազգային շահերը, որոնք տարբեր են պետությունների համար, եւ, ամենակարեւորը, իշխող էլիտաները, այն էլ ավտորիտար երկրներում, որպես կանոն, չեն ցանկանում քաղաքական կամ տնտեսական իշխանությունը հանձնել որեւէ «մեծ եղբոր»։
Սարգիս Սարգսյան
www.iravunk.com
դեպի ետ